Ездавы спорт зарадзіўся ў ХІХ стагоддзі. У 1850 годзе прайшлі першыя спаборніцтвы паміж падарожнікамі — маршрут гонкі пралягаў з Вініпега (Канада) у Сэнт-Пол (ЗША). Асаблівасцю першай зімовай Алімпіяды, якая праводзілася ў Паўночнай Амерыцы, былі менавіта гонкі на сабачых запрэжках як від спорту, што ўзнік на гэтым кантыненце: у 1932 годзе ў Лэйк-Плэсідзе ён уваходзіў у праграму як дэманстрацыйны від. Запрэжкі з сямі сабак павінны былі прайсці 25 міль у дзень, спаборніцтвы доўжыліся двое сутак. Сёння ездавы спорт развіты на ўсіх кантынентах, але ў алімпійскую праграму ён пакуль так і не ўвайшоў, хоць даўно прызнаны Міжнародным алімпійскім камітэтам. Нядаўна ў нашай краіне была зарэгістравана федэрацыя ездавога спорту, але беларускія спартсмены ўжо даўно прымаюць удзел у міжнародных турнірах. Пра тое, як развіты гэты спорт у нашай краіне, якія пароды сабак прыдатныя для заняткаў і хто ж на самай справе можа паспрабаваць сябе ў нетыповым спорце, расказаў уладальнік Кубка Балтыкі 2015 года ў дысцыпліне «байкджорынг», шматразовы прызёр і пераможац этапаў Кубка Балтыкі, чэмпіён міжнароднай гонкі «Руская поўнач» Мікалай Празароўскі.
«Самае важнае — знайсці да свайго сабакі падыход»
Ездавы спорт у Беларусі стаў зараджацца толькі ў 2008—2009 гадах. Усё пачыналася з аматараў, якія завялі сабе сабак пароды хаскі. У 2009-м Вольга Ведзянеева і Сяргей Валынкін правялі першы беларускі турнір па ездавым спорце «Завіруха», у якім прынялі ўдзел 15 спартсменаў, праўда, практычна ўсе прыехалі да нас з-за мяжы.
— У нас тады не было ні спартсменаў, ні сабак, гатовых да спаборніцтваў, а ўжо пасля гэтага зварухнулася сітуацыя, — расказвае Мікалай. — На той момант у мяне быў падгадаваны шчанюк Оціс, я таксама пачаў вазіць яго на трэніроўкі да Сяргея Валынкіна. Паставілі сабаку ў запрэжку, і неўзабаве ён ужо паўдзельнічаў у «Завірусе». Пазней я падумаў, што таксама хачу паспрабаваць сябе ў ездавым спорце, хоць важыў тады 130 кг. Стаў на лыжы, пачаў бегаць, за 3-4 месяцы скінуў 40 кг, і ў трэцяй «Завірусе» ўжо ўдзельнічаў разам з Оцісам.
Паступова Мікалай і Оціс сталі найлепшымі ў краіне, а затым пачалі выязджаць на замежныя турніры і заваёўваць узнагароды. У Мікалая з'явіліся аднадумцы, разам яны стварылі першую ў Беларусі каманду па ездавым спорце «Сноў Цім». Менавіта тады ўпершыню наша краіна заявіла пра сябе ў свеце ездавога спорту.
Сучасны ездавы спорт налічвае мноства дысцыплін. Іх можна падзяліць на традыцыйныя зімовыя (гонкі па снезе) і бясснежныя (оff-snоw, або драйленд). Да зімовых адносяцца гонкі сабачых запрэжак з нартамі на розныя дыстанцыі: спрынт, сярэдняя дыстанцыя, скіпуллінг — гонкі лыжнікаў з сабакамі, запрэжанымі ў пулку (маленькія сані), скіджорынг — гонкі лыжнікаў з сабакамі. Да бясснежных адносяцца: картынг — гонкі сабачых запрэжак з картамі (спецыяльныя каляскі), байкджорынг — гонкі веласіпедыстаў з сабакамі, канікрос — гонкі бегуноў з сабакамі і скутар — гонкі спартсменаў на самакатах з сабакамі.
— У ездавым спорце могуць ганяцца не толькі хаскі, — тлумачыць Мікалай. — Гэта могуць быць і маламуты, і самаеды, сустракаліся нават лабрадоры і біглі. Але цяпер выведзеныя адмысловыя ездавыя метысы — сабакі, якія без праблем могуць пераадольваць далёкія адлегласці. Сярэдняя хуткасць такога сабакі ў байкджорынгу на пяцікіламетровай дыстанцыі — 35 км/г. Для параўнання ў хаскі яна 28 км/г. Але свайго Оціса, напрыклад, я знайшоў наогул на вуліцы, у яго не было ездавых бацькоў, ніякіх даных. Калі браў другога сабаку — Мілу, ведаў, што бацькі жывёлы ў гарах у Польшчы ганяюцца па 400 км, але гэта ўсё роўна не спрынтарскі сабака. Аднак сваімі сіламі выгадаваў з абодвух нядрэнных ездавых бегуноў.
Спартыўны пік, на думку Мікалая, у любога сабакі прыпадае на ўзрост ад двух да шасці гадоў. А ў спаборніцтвах сабакі маюць права ўдзельнічаць не раней чым у 18 месяцаў. Менавіта ў гэтым узросце жывёла становіцца цалкам развітай фізічна, і вялікія нагрузкі не могуць прычыніць ёй шкоды.
— Ёсць некаторыя ўзроставыя абмежаванні і ў людзей. У спаборніцтвах існуюць розныя катэгорыі. Дзіцячыя старты пачынаюцца з 6 гадоў, адлегласць там, вядома, невялікая. Юніёры — з 14 да 18. З 18 гадоў стартуе старэйшая ўзроставая група, з 40 гадоў — ужо ветэраны. А наогул ездавым спортам можа пачаць займацца абсалютна любы чалавек незалежна ад узросту і фізічнай падрыхтоўкі.
Мікалай Празароўскі раіць прывучаць сабаку да трэніровак ужо з шасці месяцаў, у тым ліку для таго, каб ён пачынаў сацыялізавацца з іншымі сабакамі. Што датычыцца навучання камандам, то гэта рэкамендуецца рабіць і раней.
— Асноўныя каманды ў нас — «наперад», «стой», «абагнаць» або «міма», «лева», «права». Гэтаму сабаку можна навучыць падчас звычайнага выгулу. Трэніроўкі для фізічнай формы адрозніваюцца ў залежнасці ад таго, дзе жыве сабака — у вальеры або ў кватэры. Самае важнае — знайсці да свайго сабакі падыход, сачыць за яго рэжымам, а гэта тры кампаненты: выгул, трэніроўка, адпачынак. Трэба працаваць і з псіхалогіяй сабакі — напрыклад, Оціса і Мілу я прывучыў да лідарства. Гэта значыць, падчас гонкі мой сабака наперадзе, за ім я, а за намі іншы спартсмен — так вось я прывучаў Оціса і Мілу да таго, каб яны працавалі толькі наперад, толькі бегчы, не адцягваючыся ні на што. Таксама яны разумеюць, што такое праследаванне, ведаюць, што ім трэба дагнаць іншага сабаку і зрабіць пасля гэтага рывок. Пры абгоне сабака не павінен ні ў якім разе сыходзіць у бок іншага, таму што на гэтым губляецца час, а на спаборніцтвах лік ідзе на секунды, — дзеліцца Мікалай. — Што датычыцца трэніровак людзей, то тут усё залежыць ад таго, у якой катэгорыі ты выступаеш: калі выбіраеш байкджорынг, значыць, трэба трэніравацца на ровары, зрабіць так, каб ён пад табой проста лётаў. Гэта асобныя трэніроўкі на пракачку ног, добрая агульная фізічная форма, цягавітасць і гэтак далей. За мяжой часта вядомыя спартсмены — марафонцы, бегуны, біятланісты, лыжнікі — пасля завяршэння кар'еры пераходзяць менавіта ў ездавы спорт.
Прадугледзець трэніроўкамі ўсё, вядома, немагчыма. Сабака можа даць збой нават на дыстанцыі.
— Калі мы з Оцісам і Мілай беглі свае першыя 36 км, на восьмым з іх Оціс проста спыніўся. Яму забалела лапа — артроз. Метраў 800 я нёс яго на руках, Міла працавала ў адзіночку. На першым чэк-пойнце давялося спыніцца, прывязаць Оціса да дрэва і рухацца далей. Так на пяць гадзін ён застаўся ў лесе адзін, — успамінае Мікалай.
— Сустракаюцца людзі, якія кажуць, што мы мучым сабак. На самай справе гэта, вядома, не так. Усе сабакі знаходзяцца пад наглядам ветэрынараў, праходзяць агляды перад стартамі, і найменшыя праблемы ў здароўі гадаванца прыводзяць да адхілення ад спаборніцтваў, — кажа суразмоўнік.
«Каб стаць чэмпіёнам, трэба ўкладаць сваю душу»
Ездавы спорт аб'ядноўвае больш за 5000 спартсменаў па ўсім свеце, ад ЗША і Канады да ПАР, Японіі, Паўднёвай Карэі і Аўстраліі, але адназначна назваць краіны-лідары ездавога спорту сёння немагчыма. У спрынтарскіх дысцыплінах наймацнейшыя спартсмены і сабакі «раскіданыя» па ўсёй Еўропе. На сярэдніх дыстанцыях у лідарах звычайна расіяне, для поспеху ў іх ёсць выдатныя ўмовы надвор'я і тэрыторыі. А вось калі браць спаборніцтвы на доўгія дыстанцыі, то тут звычайна перамагаюць прадстаўнікі Паўночнай Амерыкі, хоць у «разборкі» за прызы рэгулярна ўключаюцца фіны і швейцарцы.
— Прадстаўнікі Беларусі, на жаль, на п'едэстале чэмпіянатаў Еўропы і свету яшчэ не былі. Аднак і трапіць на такія турніры не так ужо проста. Для гэтага спачатку трэба атрымаць дазвол ад Міжнароднай федэрацыі ездавога спорту, а перад гэтым рэкамендацыю ад арганізацыі ў сваёй краіне, якая ўключана ў Міжнародную федэрацыю. На сённяшні дзень у Беларусі гэта ГА «Клуб Паўночных Ездавых Сабак»: мы рэгістраваліся спецыяльна для гэтых паездак, рыхтавалі каманду для чэмпіянату Еўропы ў Польшчы ў 2017 годзе.
— Каб стаць чэмпіёнам у ездавым спорце, трэба правесці вельмі вялікую работу, — кажа Мікалай Празароўскі. — Трэба ўкладаць у гэта сваю душу і сілы, а гэтага мала хто хоча. Камусьці не дазваляюць фінансы, камусьці фізічны стан сабакі, таму што ў іх ён адзін. У распараджэнні тытулаваных спартсменаў, як правіла, 3-4 сабакі, тады ёсць магчымасць выбраць найлепшага ў канкрэтны спаборніцкі момант. Шмат разоў уздымалася пытанне пра тое, каб стварыць у Беларусі гадавальнік, базу для ездавога спорту. Я ездзіў за мяжу, даведаўся, як гэта зрабіць, але прыняў рашэнне, што не буду гэтым займацца. Па-першае, вельмі затратна фінансава, па-другое, у нас не так шмат снегу, каб сабакі з гадавальніка маглі хоць штосьці зарабляць, катаючы людзей. Для імпульсу развіцця гэтага віду спорту сёння нам не хапае менавіта такога гадавальніка і добрай трэніровачнай трасы.
Акрамя вядомай «Завірухі», раней у Беларусі праходзілі этапы Кубка Балтыкі. Да нас у краіну прыязджала па 100 замежных спартсменаў, усё гэта рабілася на валанцёрскіх пачатках. Цяпер «Завірухі» ўжо няма, Кубак Балтыкі ў Беларусі не праводзіцца, аднак са стварэннем федэрацыі ездавога спорту і новага клуба «DоgRАсе» з'явілася надзея, што від спорту не толькі зноў адродзіцца, але і выйдзе на новы ўзровень.
— Міжнародным алімпійскім камітэтам гэты від спорту прызнаны даўно — раней казалі, што да 2020 года ён павінен трапіць у спіс алімпійскіх, але пакуль гэтага не адбылося.
Дар’я Лабажэвіч
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
