Валянціна Шчарбакова з Нясвіжа: Бібліятэкар у невялікім горадзе — і культработнік, і крыніца інфармацыі, і псіхолаг

Госці сённяшняй рубрыкі — супрацоўніца Нясвіжскай цэнтральнай раённай бібліятэкі Валянціна Шчарбакова і яе дачка. Дакладней, адна дачка з пяцярых дзяцей у вялікай сям'і. Самая старэйшая Каця ўжо сама тройчы мама, сын Аляксей вучыцца ў Ляхавіцкім каледжы на ветэрынара («пра тое, што робіць са свінкамі ветэрынар, ён распавядае так натхнёна, як я пра паэтаў», — жартуе маці), сярэдняя дачка Алена — у Баранавіцкім каледжы атрымлівае прафесію повара і кандытара, а пры бацьках засталіся толькі дзве малодшыя: шасцікласніца Лера і дзетсадавец Віталік. Прадоўжыць справу бібліятэкара марыць (прынамсі, на сённяшні момант) якраз Віталік: ён складвае на вазок кніжкі з дамашняй бібліятэкі, перавозіць іх з пакоя ў пакой і «выдае» сямейнікам, пазначаючы нешта ў спецыяльным фармуляры. «Гэта проста ён разам са мной нейкі фільм глядзеў, дзе так кніжкі развозілі, вось і спадабалася, а раней ён марыў стаць святаром!» — смяецца сястра. А Валянціна Васілеўна толькі разводзіць рукамі: такія яны, дзеці, рознахарактарныя і пераменлівыя...

— Да прафесіі бібліятэкара мяне, мабыць, лёс скіраваў, — расказвае і нам, і Леры Валянціна Шчарбакова. — Яшчэ ў дзяцінстве любіла прысвойваць кніжкам нумары і як быццам выдаваць іх, потым праходзіла школьную практыку ў бібліятэцы. Помню, як цікава было перапісваць карткі, як утульна і добра было ў нашай вясковай бібліятэцы ў Рудаўцы. Але бацькі пераканалі, што трэба працягнуць дынастыю настаўнікаў, да таго ж перамог «шкурны інтарэс»: настаўнік атрымліваў 120 рублёў заробку, а бібліятэкар — усяго 80. Так што першай маёй спецыяльнасцю была «Настаўнік пачатковых класаў, кіраўнік дзіцячай творчасці» ў нашым Нясвіжскім педвучылішчы, потым, на філфаку педагагічнага інстытута імя М.Танка, — «Настаўнік беларускай мовы і літаратуры». Але да дэкрэту настаўнікам працавала зусім нядоўга, а пасля ў школе не было месца, затое патрабаваліся людзі ў бібліятэку, туды і пайшла. Потым, ужо на базе вышэйшай адукацыі, атрымала ў Інстытуце культуры спецыяльнасць бібліятэкара і бібліёграфа.

— Былыя студэнты Інстытута культуры расказвалі, што ў экзаменацыйных білетах у іх значылася пытанне «Роля дзірачкі ў каталожнай картачцы». Жартавалі?..

— Не ведаю, у мяне такога пытання не было, — смяецца Валянціна Васілеўна. — У параўнанні з філалагічным факультэтам, на мой погляд, нам давалі больш практыка-арыентаванай інфармацыі, і загрузка была такая, што пасля першай сесіі я некалькі дзён адлежвалася. На той момант мне было 37 гадоў, і я лічыла сябе «старой» для студэнткі, але пажылыя выкладчыкі Інстытута культуры ўласным прыкладам паказвалі, што бадзёрасць духу, энергічнасць і актыўная жыццёвая пазіцыя не залежаць ад узросту. Мабыць, я набралася ад іх гэтай энергіі і прыехала ў Нясвіж абсалютна з іншым настроем, з жаданнем рэалізаваць мноства ідэй... Большую частку жыцця я адпрацавала ў бібліятэцы. Але ўзнікла сітуацыя, калі на працягу чатырох гадоў муж не мог знайсці работу, і я пайшла дадаткова працаваць у школу. Спачатку гэта было фінансавае ўліванне ў сямейны бюджэт, а цяпер я ўжо школу не магу пакінуць — вяду там гурток «Юны журналіст», мы сустракаемся з людзьмі розных прафесій, потым дзеці рыхтуюць артыкулы для раённай газеты, а я пішу сцэнарыі для рубрыкі на раённым радыё (у духоўна-асветніцкай перадачы «Абуджэнне», якую вядзе Аксана Грох). Разам з імі мы зрабілі таксама электронны часопіс «Парады з вуснаў нясвіжан», прысвечаны журналістцы і паэтцы, якая першай падтрымала наш праект, — Соф'і Любанец. Дзяцей у гуртку вучу, напэўна, не столькі журналістыцы — азы майстэрства спасцігаю разам з імі праз інтэрнэт-урокі, — колькі таму, што перш чым стаць кімсьці, журналістам ці бібліятэкарам, трэба стаць чалавекам.

Лера Шчарбакова скончыла студыю выяўленчага мастацтва, абышла ўсе творчыя гурткі, цудоўна шые, і пры гэтым паспявае вучыцца ў профільным — спартыўным — класе і займацца баскетболам.

— Я з дзяцінства ў бібліятэцы: спачатку чытала тое, што мама прыносіла, потым у чытальнай зале сама пачала выбіраць. Помню, больш за ўсё падабаліся энцыклапедыі — пра дыназаўраў, пра Залаты век. Часопісы па рукадзеллі, мабыць, усе, якія былі ў бібліятэцы, перагледзела і ўсё, што ў іх было, перарабіла. Зрэшты, у нас і дома вялікі стэлаж з кнігамі, так што ў мяне ніколі не было праблем, што б пачытаць, — расказвае Лера.

— Што самае складанае ў прафесіі бібліятэкара?

Л.: — Пісаць сцэнарыі для мерапрыемстваў! А калі прыйшоў у бібліятэку чалавек не ў гуморы, які пачынае з парога прыдзірацца і скандаліць?.. Тады мама не напіша сцэнарый.

В.: — З непрыемнымі наведвальнікамі я не сутыкалася, нашы чытачы — людзі інтэлігентныя, з імі заўжды цікава і прыемна мець справу. Бывае, калі няма іншых людзей, то гадзіну можа доўжыцца размова, бо бібліятэкар у невялікім горадзе — ён і культработнік, і крыніца інфармацыі, і псіхолаг. Што да сцэнарыяў... Паколькі мне гэта работа падабаецца, не магу назваць яе складанай. Няпроста бывае, толькі калі няма натхнення і няма часу яго чакаць, але і тады з малітвай Гасподзь дае знайсці патрэбныя словы.

— Тады што самае прыемнае?

Л.: — Ну, не ведаю. Для мамы, пэўна, весці «Сямейны клуб». А для бібліятэкара наогул — выдаваць кнігі.

В.: — Дакладна так, Лера мае рацыю: самае прыемнае — сядзець на абанеменце і сустракаць чытачоў. Яшчэ ў мяне ёсць клубы: «Сямейны», «Ноеў каўчэг», літаратурна-музычнае аб'яднанне «Валошкі», раней яшчэ была суполка для сталых людзей «Ясь і Яніна», і кожны клуб — гэта людзі, новыя сустрэчы, знаёмствы. Таксама прыемна, калі чалавек просіць нешта параіць пачытаць, давярае табе. У мяне быў выпадак: адна чытачка з пэўнай паблажлівасцю ставілася да беларускай мовы, дык я знайшла ёй цыкл Генрыха Далідовіча пра настаўнікаў і аповесць Івана Шамякіна «Ах, Міхаліна, Міхаліна», і ёй так спадабалася, што прыйшла, папрасіла: «Дайце яшчэ!»

— Наўрад ці нехта назаве прафесію бібліятэкара прыбытковай. Калі дачка вырашыць стаць бібліятэкарам, то...

Л.: — Не, не стану. Я хацела спярша быць мадэльерам, але рабіць адзенне не для людзей, а для сабак — але быў час, вельмі многа шыла, нават па начах, і перагарэла. Цяпер хачу быць ветэрынарам, я добра ладжу з жывёламі... Хоць бібліятэкар, мне здаецца, паважаная ў грамадстве прафесія, нават лепш за блогера. Бо бібліятэкара можна сустрэць паўсюль, а блогера — толькі на YouTube.

В.: — Безумоўна, бібліятэкар — гэта не пра грошы, але маральнае задавальненне, адчуванне карысці для людзей, якое я атрымліваю ад сваёй працы, пераважае матэрыяльныя меркаванні. Мне хацелася б, каб хтосьці з маіх дзяцей працягнуў мае ідэі, таму адгаворваць не буду, але не буду і прымушаць. Трэба, каб выбар ішоў ад душы, ад сэрца.

— Калі расказаць пра бібліятэкара двума-трыма словамі, то якія гэта будуць словы?

Л.: — Бібліятэкар — зачытаны, у сэнсе, перачытаны... Ой, начытаны! Натхнёны. І цярплівы. І разумны — у бібліятэцы нельга шумець, таму можна засяродзіцца на сваіх думках.

В.: — Наша прафесія — гэта спасціжэнне, пастаяннае адкрыццё новага... А трэцяе, напэўна, радасць. Радасць ад таго, што ты робіш, ад цікавых сустрэч, карысных як для чытача, так і для цябе самога.

Гутарыла Вікторыя ЦЕЛЯШУК

Фота Ганны ЗАНКАВІЧ