Пад кронамі старых дрэў

Каб адчуць атмасферу старадаўняй гісторыі, поўнай таямніц і рамантычных паданняў, з яе славутымі шляцецкімі палацамі, пышнымі баламі, вытанчанымі прыгажунямі, якія маглі разбіць сэрца з першага позірку, і фатальнымі каханнямі з абавязковай трагічнай развязкай, не трэба вандраваць «па Парыжах» — дух слаўнай мінуўшчыны хаваюць і многія мясціны нашай зямлі, а між сцен айчынных гарадоў стаіліся старадаўнія падмуркі. Нават прывіды іх былых гаспадынь, стаміўшыся лічыць імгненні вечнасці, выходзяць зрэдку на белы свет — ёсць сведкі, якія сцвярджаюць, што бачылі іх…

Калісьці віравала шляхецкае жыццё і ў Лошыцкім маёнтку, які цяпер знаходзіцца ў сталічных межах і з’яўляецца помнікам сядзібна-паркавага мастацтва Беларусі XVIII—XIX стагоддзяў. Яго гісторыя з часоў першых згадак у старадаўніх дакументах, у ваенны перыяд і да сёння падрабязна апісана на старонках кнігі Юрыя Кур’яновіча «Старасвецкая Лошыца», што летась пабачыла свет у выдавецтве «Беларусь». Аўтар сабраў легенды пра мясціны, дзе цяпер красуе парк, паданні пра рэчку, якая апярэзвае яго з поўдня і жывіць сваімі водамі тутэйшыя поплавы, злучыўшыся са Свіслаччу, прывёў версію яе назвы — Лошыца. Ю. Кур’яновіч прыводзіць адметныя ў гісторыі маёнтка факты: у розныя часы там гасцявалі выбітныя свецкія асобы, сярод якіх — Станіслаў Панятоўскі (тагачасны гаспадар, Станіслаў Ксаверый Прушынскі і яго пляменнік належалі да блізкага атачэння апошняга польскага караля і вялікага князя літоўскага). Ёсць версія, што і Павел І, талерантна настроены да палякаў расійскі імператар, бываў у Лошыцы.

Адметна, што аўтар прыводзіць і гісторыю храмаў, якія былі на тэрыторыі Лошыцы, сярод іх — унікальная ў сваім родзе Лошыцкая алтарыя. І хоць яна не захавалася, выява пачатку ХХ стагоддзя, змешчаная ў выданні, дае магчымасць уявіць яе выгляд. Дзякуючы планам і картам, а таксама прыведзеным у кнізе даўнім здымкам будынкаў, узведзеных на тэрыторыі сядзібы, можна мець уяўленне і пра кампазіцыйную будову комплексу. Істотна дапаўняе агульную карціну рэпрадукцыя акварэлі Юзафа Пешкі пачатку ХІХ стагоддзя, — гэта адна з самых ранніх выяў сядзібы. Цікава даведацца, што адзін з уладальнікаў Лошыцы, Прот Прушынскі, — падпалкоўнік артылерыі коннай гвардыі Каралеўства Польскага, 31 ліпеня 1833 года быў залічаны Мінскай губернскай камісіяй да 2-га разраду дзяржаўных злачынцаў за ўдзел у паўстанні. Адметна і тое, што вобразы лошыцкіх сялян трапілі на старонкі вершаванай аповесці Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча «Вечарніцы», з якімі пісьменнік неаднаразова гутарыў падчас візітаў да Яўстафія Прушынскага.

Не менш цікавая гісторыя сядзібы і ў ХХ стагоддзі. З сярэдзіны 1920-х да сярэдзіны 1980-х гадоў на тэрыторыі Лошыцы працавалі беларускія навукоўцы-селекцыянеры, дзякуючы якім у нашай краіне адрадзілася такая навука, як селекцыя. Пад наглядам Эмы і Аляксея Сюбаравых, вучоных у галіне селекцыі пладовых культур, а таксама Аляксея Валузнёва, вучонага-пладавода, тут вырошчваліся сады і ягадныя гадавальнікі. Сёння ледзь не на кожным дачным участку, на кожным вясковым агародзе растуць сартавыя яблыні і грушы, красуюцца дрэўцы чарэшань і кусты парэчак, — за гэта трэба сказаць «дзякуй» менавіта гэтым вучоным, якія захавалі ў цяжкі ваенны час насенне раслін і вывелі іх новыя каштоўныя гатункі. З Лошыцай звязана і гісторыя мінскага падполля — аўтар згадвае яе гераічныя і трагічныя старонкі, ілюструючы іх фотаздымкамі.

Выданне Юрыя Кур’яновіча не толькі пра помнікі архітэктуры. Яно распавядае пра тое, што мы мусім ведаць і чым можам ганарыцца. Магчыма, кагосьці яно натхніць, каб павандраваць пад кронамі старых дрэваў, якія захоўваюць дух гістарычнай спадчыны, наведаць музей «Лошыцкая сядзіба» і адкрыць для сябе гэты ўнікальны маляўнічы і ў чымсьці яшчэ таямнічы куточак Бацькаўшчыны.

Яна БУДОВІЧ