Тры ідэі для вясновых вандровак

Шаноўны чытач! У першых радках ліста да цябе паведамляю, што выразы накшталт «візітная картка мястэчка», «маўклівыя сведкі мінуўшчыны», «маляўнічы куток», «незабыўныя ўражанні», «беларуская Швейцарыя», «маленькі Версаль» і іншыя ў такім духу не прасунуцца на гэтай старонцы ні на радок ніжэй.

Я пакрысе ствараю сціплы турыстычны даведнік, пазбаўлены штампаванага пафасу. У гэтым «буклеціку» ты знойдзеш ідэі для новых вандровак.

Ідэя першая. У Гервяты

Калі б ты, чытач, выбіраўся ў гэтую вёску на Астравеччыне колькі соцень гадоў таму (ну раптам), то трапіў бы не ў Гервяты, а ў Германты. Бо, кажуць, так яна павінна была называцца, але нешта тады пераблыталася, і памылка, як гэта часта здараецца, узяла ды ўзаконілася. І вось — Гервяты. Трапіць у іх не машынай, а грамадскім транспартам, каб дамоў вярнуцца ў той жа дзень, калі ты не жыхар Астравеччыны ці блізкага наваколля, складана, амаль немагчыма з-за тамтэйшага раскладу руху аўтобусаў і цягнікоў. А з іншага боку, не пад турыстаў жа падладжвацца, ці не так? У любым выпадку ў Гервяты лепш ехаць аўтамабілем. Недзе ў яго бардачку пасля гэтай вандроўкі з'явіцца кавалачак хлеба Святой Агаты (пазней пра яго) — і аўтамабіль апынецца пад дадатковай аховай. Не забудзь навігатар! Патрэбная кропка — 54.68707, 26.14407, трохнефавая базіліка з трансептам у заходняй частцы і вежай са шпілем ва ўсходняй, назва — Траецкі касцёл. Без гэтага касцёла і яго суседа — вадзянога млына Гервяты былі б проста вёскай, а з імі, ды пры пэўным настроі, гэты населены пункт можна лёгка паблытаць з кутком старой Аўстрыі.

Калі табе хто-небудзь казаў, што гервяцкі Траецкі касцёл другі ў Беларусі па вышыні пасля храма ў Відзах на Віцебшчыне, дык вер таму чалавеку, бо ён казаў праўду. Але 64 метры ў вышыню, 57 метраў у даўжыню, 28 метраў упоперак па шырыні трансепта, які з асноўным нефам утварае крыж, — гэта толькі вонкавыя ўражанні. Трапляючы ў сярэдзіну, трапляеш у казку, назва якой часткова залежная ад сезона. Проста гэты храм не мае ніякага ацяплення — яно пры такой вышыні губляе ўсю мэтазгоднасць. Таму і вандроўка ў Гервяты рэкамендуецца як вясновая — калі ўжо цёпла і сонечна, і настрой рамантычны, і неагатычныя высачэзныя сцены касцёла нагадваюць казку, але не пра Снежную Каралеву.

Казка тут у кожнага свая. Нехта чытае яе на карунках каваных варотаў — казку пра добрага майстра Аляксандра Адамчыка, што жыве ў Баранавічах. Нехта казачна ўражваецца вітражамі, з якіх узіраюцца ў вясковае наваколле 163 лікі святых. А некаму падаюцца героямі казкі драўляныя фігуры злачынцаў, распятых з Хрыстом, — гэта казка пра пакаянне і дараванне, пакору і Божую ласку, рай і пекла, і перамогу любові над смерцю.

Хлеб святой Агаты — яшчэ адна чароўная казка. Вазьмі сабе з падноса ў храме некалькі маленькіх кавалачкаў, каб раскласці па адным у сумачку, кішэню, бардачок аўтамабіля, куды-небудзь у хаце і на працоўным месцы. Як толькі ў цябе з'явіцца гэты хлеб, усё пачне мяняцца ў лепшы бок. Праверана.

Ідэя другая. У Косава

Зноў памылка, гэтым разам ва ўласна лакацыі. На самой справе трэба выбірацца ў Мерачоўшчыну, але такой геаграфічнай назвы на сучаснай карце няма. То выбіраемся быццам у Косава, хоць ад яго да патрэбнага месца не менш як паўтара кіламетра. На навігатары, калі ён у цябе паслухмяны, выстаўляй 52.76561, 25.12146 — палац Пуслоўскіх.

З таго часу, як я ўбачыла гэтыя сцены, усе падзеі новачытаных апавяданняў пра старыя маёнткі і закінутыя пакоі, загавораныя свечкі і зачараваныя партрэты, запыленыя манускрыпты і выццё ваўкоў уначы адбываюцца тут. Герой «Чырвонага пакоя» Уэлса менавіта тут вырашыў развеяць свае ўяўленні наконт таго, што можа хавацца ў цемры, і рушыў на пошук той сілы, якая заўсёды за спінай, куды ні глядзі. І прывід пакоя містэра Б., прыдуманы Дзікенсам, не інакш як адсюль паходзіць. Пакояў у гэтым вялізным палацы, даўжынёю 120 метраў, было, натуральна, шмат. Кажуць, іх было ажно 132, дык і не дзіўна, што ў кожным мог разгарнуцца містычны сюжэт спецыяльна для самых уражлівых. Атрамантавыя люстэркі і вадзяныя гадзіннікі Борхеса, яго аднабокія медалі і ўсе гаротныя карыстальнікі гэтых прадметаў таксама, як хочацца думаць, знаходзяцца тут. І недзе тут, вакол гэтых сцен, пра якія мо ніхто не напіша аповесць, блукаюць у начной цемры ваўкі роду Цэрнаграц, як у аднайменнай гісторыі Сакі.

Палац Пуслоўскіх, пабудаваны як звычайнае неагатычнае месца жыхарства вялікай заможнай сям'і, сам не ведае, чым насамрэч можа ўразіць. А я ведаю чалавека, які хавае ў сваім зборы гістарычных знаходак ключ ад якіхсьці былых тутэйшых дзвярэй. Мне здаецца, што тыя легенды, якія ён друкуе з працягамі ў адной папулярнай газеце, не сачыняюцца ім за пісьмовым сталом, а здабываюцца іншым чынам, і што ўся справа ў тым ключы.

Палічы вежы, якія высяцца над палацам. Павінна іх быць дванаццаць — па колькасці месяцаў года. І ў кожнай вежы, пакуль ты іх будзеш лічыць, разгортвацца будзе свая надзвычай захапляльная гісторыя. Бо такая ўжо ў цябе, чытач, фантазія, і толькі з ёю сюды варта ехаць, каб атрымаць асаблівыя ўражанні.

Ідэя трэцяя. Да Тадэвуша

Наведаць Пуслоўскіх і не завітаць да Касцюшкаў? Ніяк немагчыма. Тут знаходзіць сваё пацвярджэнне адно чароўнае адкрыццё: бываюць месцы, у прасторы якіх нават у выпадку поўнага іх узнаўлення пануе стары гаспадарскі дух, а мо нават і лад, і парадак.

Дом Касцюшкаў быў цалкам знішчаны, цяпер ён цалкам узноўлены — па фотаздымках пачатку ХХ стагоддзя, па малюнках Орды (1871 года) і Кулешы (1845 года). Калі ўрочышчам Мерачоўшчына валодаў Вандалін Пуслоўскі, сядзібны дом Касцюшкаў, вялікі, хоць аднапавярховы, але з высокім, модным для першай паловы ХVІІІ стагоддзя «ламаным» двух'ярусным дахам, ужо быў закінуты і занядбаны. Але пан Вандалін паважаў памяць Тадэвуша, і зрабіў з домам, дзе той нарадзіўся, такую самую добрую справу, якую зрабілі і нашы сучаснікі, — аднаўленне і музеефікацыю. Апошняе, між іншым, не трэба тут разумець як сінонім ператварэння сядзібы ў музей. Апынуўшыся ў доме Касцюшкі, ты і адчуеш сябе ў доме Касцюшкі, а не ў музеі. Тут, ведаеш, хочацца застацца. Гэта адно з тых нешматлікіх месцаў вандровак, якое прагнеш наведваць, як лецішча старога сябра,— як мага часцей, а знаходзіцца ў ім — як мага даўжэй, для загойвання ран і для ўзняцця настрою. Што так адмыслова прываблівае? Ды хто ведае... Я ж ужо напісала пра стары гаспадарскі дух. Ён пануе тут і дагэтуль, і не трэба ніяк намагацца, каб, зірнуўшы на тамтэйшы стол, паверыць, што сам Тадэвуш вось толькі што з-за яго выйшаў і недзе пакрочыў. І ты недзе крочыш таксама. Мо завітаць у карчму? Карчма «У Тадэвуша» стаіць якраз побач. Стравы ў ёй, як я памятаю, такія ж сапраўдныя беларускія, як і ўсё навакольнае.

Я люблю такія месцы за тое, што пакідаю іх заўсёды нейкай іншай, самой сабе невядомай, новай.

Па­да­рож­ні­ча­ла Свят­ла­на Во­ці­на­ва