Патрыятызм: сцэнічны варыянт

Зараз у беларускім тэатры шмат камедый: яны складаюць важкую частку драматычнага рэпертуару тэатраў краіны.

На жаль, гэтыя спектаклі ў асноўным разлічаны на тое, каб забаўляць — своеасаблівы варыянт замены звычайнага кінафільма на вечар. Амаль няма камедый, якія арыентуюцца на гледача, што прыйшоў у тэатр па нешта арыгінальнае і з намерам разважаць пра ўбачанае. Не той гэта жанр: сур’ёзныя пытанні сучаснасці павінны ўздымацца ў сур’ёзных спектаклях. Але калі звярнуцца да гісторыі, то вядома, што жанр камедыі нарадзіўся менавіта для адлюстравання актуальных падзей. Камедыя — крывое люстэрка, якое з дапамогай камічнасці і сатыры дэманструе гледачу рэчаіснасць. Згадаць хаця б пастаноўкі твораў расійскіх і беларускіх класікаў. «Гора ад розуму» А. Грыбаедава ды «Жаніхі» М. Гогаля, «Пінская шляхта» В. Дуніна-Марцінкевіча, «Паўлінка» Я. Купалы ды іншыя дасюль паспяхова ідуць у айчынных тэатрах: творы, якія распавядаюць пра людзей і дапамагаюць ім бачыць хібы, застаюцца цікавымі ў любыя часы. Яны маглі з цягам часу страціць вострую надзённасць, якая калісьці «зачапіла» сучаснікаў і адкрыла сапраўдны геній іх аўтараў. Тое, што мы бачым на сцэне зараз, — рэха былога поспеху з імкненнем актуалізаваць тэму для новых пакаленняў. Сучасныя камедыі, якія ідуць па слядах вядомых папярэднікаў, але не пераймаюць іх, вылучаюцца на агульным фоне.

Менавіта такая камедыя з’явілася летась у Магілёўскім абласным тэатры драмы і камедыі імя В. І. Дуніна-Марцінкевіча ў Бабруйску. Спектакль «Лондан», пастаўлены паводле п’есы беларускага аўтара Максіма Дасько рэжысёрам Аленай Сілуцінай, прыцягнуў увагу аматараў тэатра адразу і нават прайшоў з поспехам па вядомых міжнародных фестывалях, пачынаючы з «М@рт-кантакту». У праграме беларускага шоукейса BELARUS OPEN у межах фестывалю «ТЭАРТ» спектакль таксама вылучаўся. Галоўны герой пастаноўкі спадабаўся і беларусам, і гасцям з іншых краін, якія, нават не разумеючы ўсяго каларыту дзеі, атрымлівалі асалоду ад падзей і гучна смяяліся — добры паказчык для кожнай камедыі.

Знаёмцеся: гэты герой — вельмі просты чалавек, сярэднестатыстычны сантэхнік Гена, які трапіў у незвычайнае для сантэхніка асяроддзе. Герой, натуральна, станоўчы: нягледзячы на тое, што ў біяграфіі Гены можна сустрэць і турэмныя старонкі (а ў народзе ўсім вядома, што турмы ды жабрацтва заракацца нельга), ён пазбег разбуральных для асобы «зэкаўскіх» спакусаў. Наадварот, турма дапамагла Гену «выйсці ў людзі»: калі б не яна, ніколі б не ўзнікла дзіўнае для сантэхніка захапленне саломапляценнем. Да гэтага 34 гады жыцця Гены ішлі па зададзенай каляіне: ажаніўся і развёўся, моцна піў і завязаў, адсядзеў у турме і знайшоў сваё прызванне на працы. Усё мяняецца, калі ў межы абсалютна рэалістычнага расповеду трапляе нечаканы поспех: Гена перамагае ў міжнародным спаборніцтве па саломапляценні і ляціць у Лондан на конкурс народнай творчасці. Па сутнасці, перад намі апрацаваны для тэатра варыянт «роўд муві», калі галоўны герой выпраўляецца ў шлях, дзе вельмі воста адчувае сваё сапраўднае «я». І ў дадзеным выпадку гэтае «я» праяўляецца ў любові да радзімы.

Трапна прыкмечаныя дэталі робяць спектакль надзвычай жыццёвым. Можна заўважыць пазнавальны гарадскі патэрн — выдатна выпісаны маршрут «праца/дом», па якім штодня разам з сучаснымі мінчанамі едзе Гена. Асобная тэма — праца сантэхніка. Падчас спектакля здавалася, што ўся аўдыторыя апынулася на майстар-класе па сантэхнічным майстэрстве. Рэжысёр выводзіць артыста ў глядзельную залу, каб кожны прысутны мог больш рэальна і ярка ўявіць сабе ўсю складанасць барацьбы з забітымі трубамі. Мову пастаноўкі таксама можна аднесці да рэалістычных рысаў дзеі, бо які ж сантэхнік вызначаецца літаратурным маўленнем? Трасянка ды лаянка — вось яго стандартны моўны набор (таму «Лондан» падаецца ў катэгорыі 18+). Але гэта ўспрымаецца лагічна і натуральна: у такога сантэхніка сапраўды верыш.

Нават фотаздымкі з падарожжа, што паказвае Гена сваім беларускім сябрам, менавіта такія, якія б зрабіў шараговы сантэхнік: ад тэхнікі выканання і да тэматычнага кола выяў. Ледзь заўважная, але істотная дэталь, — вафля «Витоша», якую пакінулі ў нумары лонданскага гатэля побач з тэлефонам як напамін пра радзіму...

Так, рыса за рысай, паўстае партрэт таго беларуса, які звычайна застаецца «за кадрам» высокага мастацтва. Не інтэлігент, не творца, не грамадскі дзеяч, а нібыта адзін з герояў папулярнага расійскага серыяла «Рэальныя пацаны» пра тыповых «хлопцаў з раёна». Але ў спектаклі «Лондан» здзіўленне — у іншым: у асобе сантэхніка Гены мы нечакана пазнаём сапраўднага патрыёта! Яго патрыятызм не прыдуманы ці навязаны некім; ён жывы і натуральны. Да пэўнага часу яго нібыта і няма, але асаблівае пачуццё радзімы востра выяўляе сябе падчас падарожжа за мяжу, адмысловага выхаду з зоны камфорту. Герой сам не разумее, што з ім адбываецца, бо «жыццёвы» патрыятызм надта адрозны ад таго, што апяваецца ў кнігах ці кіно, яму цесна нават у вызначэнні на «Вікіпедыі». Рэжысёр спектакля знайшла той варыянт аповеду, калі нам даюць магчымасць не столькі зразумець, што гэта такое, колькі адчуць — разам з простым сантэхнікам Генам: праз акцёрскую ігру і візуальны рад, які зроблены нібыта проста, але прадуманы да дробязяў і падкрэслівае стан героя, разам з якім часам міжволі расчульваешся да слёз. Лондан, вядома, горад добры, але ж нязвыклы. Дзе палягае мяжа паміж жаданнем вярнуцца ў знаёмае асяроддзе і сапраўднай тугой па доме, гледачам давядзецца вызначаць самастойна.

Калі ўважліва ўгледзецца ды падумаць, то аказваецца, што спектакль з неінтэлігентнымі героямі ды словамі з вуліцы на галаву вышэйшы за некаторыя класічныя (ці ўжо проста банальныя?) камедыі бягучага тэатральнага рэпертуару. Ці таму, што герой — наш, сучасны, просты, у прынцыпе зразумелы, але яму ўласцівыя патрыятычныя пачуцці, якіх ён сам у сабе не чакаў? Альбо таму, што гэтыя пачуцці ёсць у кожным, проста не было такога вось вострага выпадку, каб іх асэнсаваць? Ці, можа быць, з-за таго, што пра такія высокія пачуцці можна, аказваецца, апавядаць вельмі проста, без залішняга пафасу, але пры гэтым не пакінуць гледача абыякавым?..

І ў выніку хочацца знайсці баланс паміж прычынай і наступствам, што адлюстроўваюцца на тэатральных афішах: ці то сучасны тэатр падладжваецца пад густ гледача, ці то густы гледача фарміруюцца пад уздзеяннем сцэнічнага рэпертуару?

Дар’я ЧАРНЯЎСКАЯ