«Што мне Вена, Мадрыд, што мне Лондан туманны...»

«Больш за ўсё я бацькоўскаму краю адданы...»

Каму належаць гэтыя радкі, чытачам «Звязды» нагадваць, мусіць, не трэба: ну вядома ж, Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу.

Пра любоў да Бацькаўшчыны, сваёй роднай зямлі хораша пісалі і іншыя творцы. У прыватнасці, жыццёвым крэда для многіх суайчыннікаў стала крылатае «Як жыць — дык жыць для Беларусі, а без яе — зусім не жыць» Ларысы Геніюш, на слыху пастаянна тыя ж «Слуцкія ткачыхі», «Мой родны кут...», «Я не га́ню землі чужыя...» А ўзяць знакаміты паланэз Агінскага...

Тэме Радзімы прысвячаюць свае лісты і многія з чытачоў газеты.

«Днямі наведаў вёску майго хроснага бацькі, маёй бабулі, — піша спадар Мікола Котаў з Мінска, — вёску, дзе маленькім я поўзаў па сцежцы, а крыху падросшы, разам з іншымі хлопцамі бегаў па вуліцы, гуляў у хованкі, купаўся ў блізкай сажалцы. І вада ў ёй была цёплая-цёплая...

Хросны бацька Іван расказваў, што некалі на паверхні гэтай сажалкі з'явіліся незразумелыя чорныя плямы, а потым і агеньчыкі, бо тыя плямы нехта падпаліў... Тады, каб убачыць гэтае дзіва, з усёй вёскі збягаліся людзі, крычалі адно аднаму: «Глядзіце, вада гарыць!.. Вада гарыць!». З таго часу Гарывадай сталі называць вёску, ад якой уласна і пачалася гісторыя беларускай нафты...

Цяпер той сажалкі ўжо няма, — паведамляе спадар Мікалай. — Няма і бабулінай хаты. Апусцела вёска, хоць тут пабудавана новая ферма і на лузе пасуцца каровы.

Каля адной з хацінак я ўбачыў бабульку. Падышоў да яе, павітаўся, прысеў на лаўку. Мы пазнаёміліся. Як аказалася, Настассі Іванаўне Мароз дзевяноста адзін год, яна памятае маю радню і тое, як знайшлі потым нафту, як запалілі вялікі факел на вышцы...»

Наведаў спадар Мікола і горад Рэчыцу, дзе некалі жыў з матуляй Праскоўяй Якаўлеўнай. А вось бацька яго, Конан Фёдаравіч, сына так і не ўбачыў, бо нарадзіўся той у снежні 1941-га. І толькі дзякуючы кіраўніку ветэранскай арганізацыі г. п. Уваравічы, што на Буда-Кашалёўшчыне, спадарыні Любові Родавай, амаль праз сем дзесяцігоддзяў даведаўся пра места гібелі бацькі — схіліў галаву перад помнікам. З тае пары, як піша, дарагім яму стаў і горад Баранавічы.

А Тураў, як і Рэчыца, дарагім быў даўно, бо там, на зямлі свяціцеля Кірылы Тураўскага, спадар Котаў палюбіў беларускія традыцыі, народныя абрады, сустрэў нямала дарагіх яму палешукоў. І сярод іх — фермера Міхаіла Рыгоравіча Шруба, які дапамагае фальклорным гуртам, самадзейнай дзіцячай творчасці...

«А калі наогул, — падсумоўвае спадар Мікалай, — то ў кожнага чалавека, які трохі пажыў на гэтай зямлі, ёсць, як мне здаецца, не проста малая радзіма, якую трэба ўсім сэрцам берагчы, ёсць Бацькаўшчына».

«У кожнага яна свая — у горадзе, у невялікім мястэчку, у вёсцы, на хутары, аднак, незалежна ад гэтага, аднолькава дарагая», — чытаем у лісце з Лагойшчыны ад спадарыні Лідзіі Лук'янавай.

На яе думку, многія вяскоўцы пераехалі ў гарады, маюць добрую працу, сем'і, кватэры з выгодамі, але ж, як бы ў іх добра не жылося, пры першай магчымасці рвуцца праведаць бацькоў ды родзічаў (і жывых, і тых, хто ўжо на пагосце), прайсціся па вёсцы, па школе.

У ёй, відаць, як нідзе, адчуваеш сувязь з мінулым. Ідзеш па калідоры і забываеш, што ты — сталы чалавек. Здаецца, вось зараз убачыш некага з настаўнікаў, аднакласнікаў ці проста знаёмых з краіны дзяцінства.

«Я памятаю, як мы перасяляліся ў новую школу. Гэта ж падумаць: нейкіх дзесяць гадоў па вайне, а ў дзяржавы ўжо знайшліся сродкі на прыгожы двухпавярховы будынак!.. Мне здаецца, нас правільна там выхоўвалі, — піша спадарыня Лук'янава, — вучылі жыць і працаваць на карысць Радзімы. Кожную восень, напрыклад, мы, школьнікі, дапамагалі сваёй гаспадарцы ўбіраць ураджай морквы, капусты, буракоў. Не паверыце: на поле ішлі з песнямі. Я ні разу ў жыцці не чула, каб нехта пытаўся, колькі нам будуць плаціць? Не спадзяваліся мы і на гарачыя абеды, хоць, шчыра кажучы, есці хацелася. Згрызеш тады нейкую моркву ці бручку — і здаволішся. А калі да гэтага і настаўнік пахваліць, дык быццам пяцёрку атрымаў!..

А якія ў нас былі святы! Рыхтаваліся да іх усе класы, спаборнічалі, хто лепей выступіць перад вёскай, перад кіраўніцтвам саўгаса. Дырэктар Цімох Ягоравіч Смірноў (былы франтавік) абавязкова прыходзіў, і такім чынам атрымлівалася, што нас выхоўвалі не толькі бацькі, не толькі настаўнікі, а ўвогуле дарослыя, само вясковае жыццё. Усёй школай восенню або вясной мы саджалі кветкі, кусты, дрэвы (два скверы ў цэнтры вёскі), прыбіралі тэрыторыю — упрыгожвалі сваю зямлю.

Аднаўляліся тады вёскі, будаваліся шматкватэрныя дамы (праўда, накшталт баракаў, але ж добрыя), дзіцячыя садкі, бальніцы, клубы, лазні, магазіны.

Цяпер многае па-іншаму, — лічыць спадарыня Лук'янава. — З'явіліся арандатары, прадпрымальнікі, асобныя — нават «раскруціліся», як той казаў, аднак думкі ў іх усё роўна пра грошы, а не пра людзей, якія жывуць на гэтай зямлі. А мне здаецца, калі ты ўжо такі багаты, дык хоць нешта зрабі: тую ж лазню збудуй...»

Згодна з адной версіяй, слова «багаты» ўтварылася ад слова «бог»: многа ў чалавеку бога — ён багаты, мала — тады хай чакае бед (бедны).

Паводле прыказкі, першы другому не спагадае: багаты не ведае, чым бедны абедае.

Гэта і так, і не, бо, згадзіцеся, нямала ёсць прыкладаў, калі ўраджэнцы канкрэтных мясцін на Бацькаўшчыне будавалі храмы, помнікі землякам, дарогі, адкрывалі крамы і музеі, матэрыяльна дапамагалі школе...

Былы малалетні вязень фашызму спадар Уладзімір Жогла з Мазыра таксама хацеў дапамагчы ёй, але па-іншаму. Даслоўна:
«...Галоўная мэта Года малой радзімы — навесці парадак, зрабіць Беларусь узорна-паказальнай і з годнасцю падысці да міжнародных спартыўных спаборніцтваў, да 25-годдзя новай Канстытуцыі. Гэта — вялікае свята, — лічыць Уладзімір Мікалаевіч. — У нашым календары іх наогул шмат: адзначаем цэлымі пасяленнямі. І машын шмат, але сёння гэта ўжо не паказчык дастатку, а часта наадварот — сродак для заробкаў. А колькі тавараў у крамах, колькі магчымасцяў для адпачынку... Вось і атрымліваецца, што многія ўзахлёб расказваюць пра Егіпет, замест таго каб пагаварыць пра сваё, роднае».

«Паглядзіце на сённяшнія вёскі не ўздоўж дарог, а ў глыбінцы, — прапануе аўтар ліста. — Жыцця там, асабліва па вечарах, амаль няма, не свецяцца вокны нават у клубах... Для прыкладу спашлюся на сваю малую радзіму — вёску Буйнавічы Лельчыцкага раёна. Не так даўно пражывала ў ёй больш за тысячу чалавек, сёння — на палову менш. Сумна ўсведамляць, што міне яшчэ з дзясятак гадоў і ў жывых не застанецца нікога, хто быў удзельнікам вайны ці хоць бы сведкам тых жудасных падзей. Становіцца крыўдна за ветэранаў, бо многае забываецца.

Як зямляк і проста чалавек неабыякавы, я звяртаўся (нават пісьмова) да старшыні Буйнавіцкага сельвыканкама, да дырэктара школы з прапановай правесці сустрэчу выпускнікоў 1955 года (тых, хто пайшоў у першы клас у 1945-м). Мне казалі, што гэта магчыма не раней за студзень, потым — за сакавік... Ды воз ні з места: выпускнікоў 1955-га засталося не больш за дзесяць. Яны — так званыя дзеці вайны — многае бачылі, многае зведалі. Пра гэта і маглі б расказаць сённяшнім школьнікам, нагадаць пра сябе як пра свайго роду сувязнае звяно паміж франтавікамі і дзецьмі міру — нашчадкамі вялікай Перамогі. Але...

Самая страшная барацьба — гэта барацьба з сабой, і называецца яна барацьбой са злом», — піша спадар Жогла.

Працяг гэтых думак у лісце адданага падпісчыка «Звязды» спадара Уладзіміра Голубева з Мінска. «Усе мы не вечныя на гэтай зямлі і таму павінны шанаваць свой родны край, мець нейкую павагу да людзей: да тых, хто сёння побач і каго ўжо няма. Шанаваць не прыгожай балбатнёй, а хай дробнымі, але ж добрымі справамі», — піша ён. І расказвае, як днямі ў сваім гастраноме стаяў у чарзе каля касы, як наперадзе ў яго разлічваўся за свае тавары пажылы мужчына, як касірка сказала, што яму не хапае 20 капеек і той пакупнік палез у кішэні, аднак патрэбных манет там не знайшоў.

«Іх аддаў я, — піша спадар Голубеў, — і тут жа пачуў, як жанчына, што стаяла за намі, грэбліва прашыпела: «І адкуль толькі бяруцца гэтыя алкашы?» Я прамаўчаў, а той мужчына хацеў нешта сказаць, але нечакана заплакаў. Я дапамог яму дайсці дадому. Ён папрасіў мой нумар тэлефона, сказаў, што грошы абавязкова аддасць...

А сёння зранку пазваніла нейкая незнаёмая жанчына, папрасіла падысці да яе «наконт суседа». Я апрануўся і пайшоў да пад'езда, дзе жыў той чалавек. «Няма ўжо вашага знаёмца, пахавалі ўчора, — сказала яго суседка. — У шпіталі памёр, прасіў перадаць вам вось гэтыя грошы (яна працягнула мне металічны рубель). Васіль Сямёнавіч сказаў: няхай ён будзе як медаль — за вашу дабрыню.

Вось такое яно — жыццё».

...І такія лісты пра яго — ну, вядома ж, «выбраныя», агляд якіх і завяршыць хацелася б як пачалі, а менавіта выбраным — з класікі:

«Мы — тройчы дзеці

ў вечным крузе,

Мы — дзеці роднае 

сям'і,

І — дзеці Маці-Беларусі,

І — дзеці Матухны-Зямлі.

Трайны ён, круг,

ды недзялімы:

Бо сёння —

як ні паглядзім, —

А лёс Дзяцей

і лёс Радзімы,

І лёс Планеты —

лёс адзін».

Лепш за Ніла Гілевіча, дай бог не апошняга з народных паэтаў Беларусі, відаць, не скажаш?

Валянціна Доўнар