На практычных занятках па псіхалогіі ў нас аднойчы быў цікавы трэнінг. Трэба было расказаць дзве гісторыі, адна з якіх — суцэльная выдумка, другая — найчысцейшая праўда. А аўдыторыя павінна была ўгадаць, што ёсць што. Пахвалюся: мне, акрамя выкладчыцы, удалося падмануць усіх. Яна як прафесіянал — па жэстах, міміцы — вылічыла ісціну. Астатнія мае аднагрупнікі — дарослыя дзядзькі і цёткі з багатым жыццёвым досведам (заняткі праходзілі на факультэце перападрыхтоўкі), пракалоліся на гісторыі праўдзівай — не паверылі. Яна здалася ім неверагоднай і мала падобнай на праўду. Але жыццё часам закруціць такі сюжэт — ніводзін таленавіты белетрыст не пераплюне. Пачула я яе падчас адной са сваіх камандзіровак ад непасрэднай дзеючай асобы, так што сумнявацца ў тым, што так і было, не выпадала.
А гісторыя гэта, на першы погляд, тыповая. Пра дзяўчыну, якая ў далёкім 1983-м праводзіла свайго каханага ў армію. І пра хлопца, які ішоў служыць, верачы, што яна яго дачакаецца, што, калі ён вернецца, яны пажэняцца і будуць жыць доўга і шчасліва. Пра Афганістан — крывавы тагачасны кашмар многіх савецкіх сем'яў — куды хлопца з беларускай вёскі накіравалі служыць у дэсантны полк. Пра ліст, які праз паўгода атрымалі яго бацькі, у якім значылася страшнае: «Прапаў без вестак»...
На гэтым тыповасць гісторыі заканчваецца. Бо дзяўчына ў гэтым паведамленні знайшла для сябе суцяшэнне: не забіты, значыць — жывы. І... паехала яго шукаць. Яна ўжо скончыла медыцынскае вучылішча, збіралася паступаць у медінстытут. Але інстытут мог пачакаць. А яна ўсімі праўдамі і няпраўдамі дабілася, каб яе накіравалі ў шпіталь у Кабуле. Там і прабыла фактычна да 89-га, да вываду войскаў. Факт сам па сабе неверагодны: больш за два кантрактныя гады рэдка хто затрымліваўся. Але яна кожны раз угаворвала кіраўніцтва пакінуць яе яшчэ на два гады — працягвала шукаць яго, распытвала, пісала запыты, аднойчы пра яе нават карэспандэнт цэнтральнай газеты ў сваім афганскім нарысе два сказы напісаў. Кожны дзень думала: а раптам вось сёння яго, параненага, знясіленага, прывязуць у шпіталь... Міналі дні, месяцы, гады, і ёй ужо было не дзевятнаццаць, а дваццаць пяць. Але пра тое, каб штосьці мяняць у сваім жыцці, яна нават не думала, і, калі савецкія войскі з Афганістана сышлі, яна не паехала далёка — засталася працаваць медсястрой у невялікім таджыкскім гарадку побач з граніцай. Каб быць бліжэй, калі раптам...
А «раптам» здарылася праз пару месяцаў, як ён прапаў. Яго, беспрытомнага, у вельмі цяжкім стане спачатку прывезлі ў шпіталь у Ташкент, пасля — у Маскву. Ён нейкі час быў нават у коме, дакументы пісаліся-перапісваліся, і яго ў рэшце рэшт паблыталі з поўным цёзкам з Украіны (толькі дата нараджэння не супадала), які насамрэч прапаў дзесьці ў гарах. Тое, што здарылася пасля, не паддаецца ніякай логіцы і тлумачэнням (прынамсі з жаночага пункту гледжання). Сяк-так выкараскаўшыся пасля ранення і цяжкай кантузіі, ён, даведаўшыся пра гэтую блытаніну, вырашыў, што так яно і трэба, і... не стаў аб'яўляцца дома. У вялікай краіне, якую скаланала перабудова, прапасці без вестак наноў было вельмі проста. Бацькі яго так і не дачакаліся — памерлі перад развалам Саюза.
А яна — дачакалася. Калі ў пачатку 90-х у Сярэдняй Азіі пачаліся беспарадкі, вярнулася дадому. Паступіла ў медінстытут — у свае амаль трыццаць! — скончыла, паехала працаваць у раённую паліклініку недалёка ад родных мясцін. А ён аднойчы прыйшоў да яе ў кабінет па даведку — пасля шматгадовых блуканняў ён вярнуўся на радзіму, атабарыўся ў суседнім гарадскім пасёлку...
Калі яна расказвала мне гэтую гісторыю, на дварэ быў, здаецца, 2001-ы. Яны ўжо дзесяць гадоў жылі разам, гадавалі сына. З поўначы Беларусі пераехалі на поўдзень, на Палессе. Пабудавалі добры дом, завялі гаспадарку. Спакойнае, размеранае жыццё пачалося. «Ці шчаслівая я? — перапытала ў мяне здзіўлена. — Не ведаю. Я толькі нядаўна перастала баяцца, што ён зноў кудысьці знікне. Баяцца перастала, а вось упэўненасці няма. І не будзе, пэўна, ніколі. Але куды ж я без яго...»
Я, калі аднакурснікам гэтую гісторыю, у якую ніхто не паверыў, два гады таму расказала, вырашыла пацікавіцца, што было з яе героямі далей. Патэлефанавала ў сельсавет, спыталася. Так, доктарка працуе ў амбулаторыі, адказалі. Сын паступіў вучыцца ў медыцынскі. Муж? Гадоў пяць як з'ехаў у Расію на заробкі і прапаў. А яна яго чакае... А ўчора мне ў тым жа сельсавеце сказалі, што доктарка летась прадала дом і з'ехала. Куды — ніхто не ведае...
«Осень недавно в городе — шестой день. // Мое время уезжает вдаль на игрушечном поезде...» Я чамусьці на пачатку верасня заўсёды прыгадваю не хіт Шуфуцінскага пра «третье сентября», які гучыць у гэты дзень з кожнага праса, а гэтую песню старога добрага «Вісакоснага года». Вось і сёння абавязкова знайду ў інтэрнэце і прайграю некалькі разоў. Вечная, як гэты свет, абсалютна восеньская і непадробна шчырая гісторыя. Пра жанчыну з шэрымі вачыма, якая чакае і шукае паўсюль галоўнага героя, набіраючы нумары тэлефона, бо думае, што ён не можа ні хвіліны жыць без яе шэрых вачэй. І ўласна пра яго, яе мужчыну, у якога час едзе на цацачным цягніку, які рэдка зазірае ў каляндар і раптам нечакана для сябе («опаньки!») заўважае, што шэрых вачэй той, якая яго чакае і шукае, ён не бачыў ужо цэлы год.
На гэтым песня і заканчваецца. Але я ведаю: яна яго дачакалася. А ён да яе нарэшце прыйшоў.
Алена ЛЯЎКОВІЧ
Сумесныя праекты ядзерных тэхналогій.
