Аляксандр Карлюкевіч: Кніжная прастора Беларусі застаецца па-ранейшаму прывабнай

З 5 па 9 лютага ў сталіцы нашай краіны пройдзе XXVII Мінская міжнародная кніжная выстаўка-кірмаш. Традыцыйна свята беларускай кнігі — і падсумоўванне таго, што адбылося ў кніжнай галіне ў мінулым годзе, і вызначэнне перспектыў на найбліжэйшы час, а можа быць, — і на найбліжэйшыя гады. Таму наша размова з міністрам інфармацыі Рэспублікі Беларусь Аляксандрам КАРЛЮКЕВІЧАМ — пра выстаўку і не толькі.

— Скажыце, чым выстаўка-кірмаш у лютым 2020 года будзе адрознівацца ад сваіх папярэдніц?

— Ведаеце, рыхтуючыся да выстаўкі-кірмашу, і  Міністэрства інфармацыі, і «Макбел» (выстаўка носіць дзяржаўна-прыватны характар), і, спадзяюся, уся кніжная супольнасць краіны чакаюць нечага новага, адмысловага, адпаведна — плануюць здзейсніць нешта адметнае. Так што, пачынаючы з сярэдзіны лютага 2019 года, прааналізаваўшы вынікі папярэдняй выстаўкі, мы пачалі рыхтавацца да новага кніжнага свята. Вось і атрымліваецца, што падзея, якой нарэшце мы дачакаліся, — адлюстраванне нашай штодзённай шматпланавай працы ў галіне кнігавыдавецкай дзейнасці, у галіне кнігараспаўсюджвання і нават у галіне паліграфіі. Таму прывяду некалькі лічбаў, якія характарызуюць 2019 як год кніжны. За дванаццаць месяцаў у краіне выйшла 9619 назваў кніг і брашур агульным тыражом 26,0 млн экзэмпляраў.

— А калі параўноўваць з 2018 годам?..

— Па назвах на 0,5 працэнта меней. А па тыражы — на 1,7 працэнта болей. Што дрэнна, скарацілася выданне кніг на беларускай мове — на 4,0 працэнта па назвах, на 13,7 працэнта па тыражы. Увогуле, літаратура на беларускай мове займае 13,2 працэнта па назвах, 14,2 працэнта па тыражы ад агульнай колькасці выдадзеных кніг.

— Выходзіць, што беларускамоўная кніга страчвае свае пазіцыі?

— Ды не зусім так. Напрыклад, у 2010 годзе беларуская кніга займала 8,6 працэнта па назвах, 9,3 працэнта па тыражы. Але аб працэнтах і колькасных паказчыках трэба гаварыць асобна. Хіба што падкрэслю, што кнігі ў краіне выходзяць не толькі на беларускай і рускай мовах. На англійскай пабачыла свет 559 назваў. Па тыражы — 10,1 працэнта ад агульнага накладу і ў колькасці 2,64 млн асобнікаў. Гэта не можа не ўражваць. Гэта варта аналізаваць, разглядаць з пункту гледжання новых тэндэнцый. На нямецкай выдалі 64 назвы кніг, брашур, на французскай — 44, на іспанскай — 26, на іншых замежных мовах — 129 назваў. Не магу ўтрымацца яшчэ ад адной статыстычнай характарыстыкі. 9,1 працэнта складаюць — па назвах — перакладныя кнігі. Гэта 879 назваў. А ў 2018 годзе было 857 назваў, у 2015-м — 545 назваў. Пагадзіцеся, Аляксандр КАРЛЮКЕВІЧ: «Кніжная прастора Беларусі застаецца па-ранейшаму прывабнай» цікавыя параўнанні. Перакладчыкі перастваралі з  рускай, польскай, нямецкай, англійскай, шведскай, украінскай, дацкай, італьянскай, французскай, кітайскай і іншых моў.

— І ўсё ж аб праграме выстаўкі-кірмашу…

— Сваю пячатку на фармат кніжнага свята накладвае і тое, што сёлета краінай — ганаровым госцем з’яўляецца Расійскай Федэрацыя. А цэнтральным экспанентам — Злучаныя Штаты Амерыкі. Несумненна, гэтыя дзве акалічнасці паўплывалі на фарміраванне праграмы, на тыя мерапрыемствы, да ўдзелу ў якіх мы запрашаем мінчан і гасцей сталіцы. Расіяне прывезлі шмат літаратараў, чые кнігі прадаюцца, добра вядомыя ў Беларусі. Гэта — і Леанід Млечын, і Мікалай Далгаполаў, і Дзяніс Драгунскі, і Аляксандра Марыніна, Мікалай Чаркашын, Мікалай Іваноў, дзіцячыя пісьменніцы Ганна Ганчарова, Наста Томская… Вельмі шмат плануецца мерапрыемстваў, якія пазнаёмяць з кнігамі «Молодой гвардии» — найперш з серыяй «Жыццё знакамітых людзей». Прыходзьце па кнігі «Ракасоўскі», «Конеў», «Жукаў», «Героі бітвы за Каўказ», «Героі абароны Масквы-1941». На выстаўцы-кірмашы яны будуць каштаваць танней, чым звычайна ў кнігагандлі. Між іншым, удзел у расійскіх імпрэзах прымуць і беларускія пісьменнікі. Напрыклад, Вячаслаў Бандарэнка прэзентуе, лічы, сваю бібліятэчку з кніг, выдадзеных у прэстыжнай «маладагвардзейскай» серыі «Жыццё знакамітых людзей». Так што будзе магчымасць не толькі набыць біяграфічныя кнігі В. Бандарэнкі, але і атрымаць яго аўтограф.

Ваенна-марскі пісьменнік Мікалай Чаркашын (ён, між іншым, нарадзіўся ў Ваўкавыску), якога чытач і ў Расіі, і ў Беларусі ведае на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў, прэзентуе раман «Брэсцкія вароты».

Дарэчы, калі гаварыць пра агульную лічбу мерапрыемстваў у межах выстаўкі, то іх колькасць недзе каля 500... І 70 розных імпрэз, прэзентацый, аўтограф-сесій пройдзе на пляцоўках па-за межамі асноўнай экспазіцыі — у літаратурных музеях, кнігарнях, бібліятэках Мінска. Дарэчы, гэтым вызначаецца практыка і найболей аўтарытэтных кніжных выставак у свеце. Напрыклад, у Санкт-Пецярбургу ці Львове. Нацыянальны гістарычны музей Беларусі пазнаёміць наведвальнікаў з выстаўкай краязнаўчай літаратуры. У кнігарні «Светач» літаральна кожны дзень з 5 па 9 лютага будуць праходзіць прэзентацыі.

— Відаць, не толькі гэтым адзначаны Год малой радзімы?..

— Калі мы пачыналі падсумоўваць вынікі папярэдняга, 2019-га, кніжнага года, то гаварылі пра лічбы. Але ж за той сухой статыстыкай — цікавыя, адметныя выданні. У тым ліку — і серыя кніг выдавецтва «Беларусь» «Па роднаму краю», у якой выйшлі «жыццяпісы» тых ці іншых мясцін Беларусі. Размова — пра кнігі Юрыя Кур’яновіча, Ігара Пракаповіча, Алеся Марціновіча… А літаральна днямі з друкарні прыйшла, уляцела ў чытацкую прастору фотакніга Леаніда Дранько-Майсюка і Анатоля Клешчука «Кветкавы край Беларусі». Паэт, празаік, публіцыст і фотамастак, журналіст газеты «Звязда» здолелі настолькі рэльефна, выразна распавесці пра Давыд-Гарадок, што ўжо пасля знаёмства з першымі старонкамі ўзнікае жаданне выправіцца на Берасцейшчыну, сесці ў човен і паплыць па Гарыні. Зазірнуць у кветнікі старажытнага паселішча, залезці ў агароды, сады гарадчукоў, пазнаёміцца з кожным куточкам горада, які наўздзіў прыгожа паказвае праз мясціны і людзей беларускае Палессе. Захопленасць аўтараў перадаецца і чытачу, і гледачу. А яшчэ кніга пра Дражна Старадарожскага раёна, якую напісаў краязнаўца, гістарычны публіцыст, палітычны і дзяржаўны дзеяч, дыпламат Уладзімір Дражын. Выданне ўнікальнае, напоўненае цеплынёй, пяшчотай і разам з тым багатае на размову пра перспектывы вёскі і краіны.

— А мастацкія кнігі… Якія мастацкія кнігі запомніліся з 2019 года?

— Самыя сімпатычныя ўражанні — ад нечаканай кнігі таленавітага, яркага паэта Алеся Бадака «Развітанне з вечнасцю»... «У мае вершы часта залятаюць матылькі», — сцвярджае Алесь Бадак. У кнізе — і вершы, і расповед пра тое, як, у якіх варунках яны нараджаліся. Такая кніга — як сур’ёзнае мастацкае адкрыццё…

Спадзяюся, што дыскусійнай пляцоўкай для пісьменніка і чытача стане прэзентацыя гістарычных раманаў Людмілы Рублеўскай, якую ладзіць Выдавецкі дом «Звязда». Серыя кніг пра Пранціша Вырвіча ўжо добра вядомая чытачу, і, відавочна, размова атрымаецца досыць цікавая. Запрашаем да ўдзелу ў ёй літаратурную моладзь, тых, каму цікавыя не толькі класічныя традыцыі ў беларускай літаратуры, але і сённяшнія мастацкія пошукі. Будуць на выстаўцы падведзены і вынікі рэспубліканскага конкурсу маладых літаратараў «Першацвет». «Мастацкая літаратура» ўжо ці не чацвёрты раз выпускае альманах твораў маладых аўтараў «Першацвет». Ужо шмат хто з яго старонак пачынае свой шлях у літаратуру.

— Асобнае месца ў праграме, пэўна, зойме і  Міжнародны сімпозіум літаратараў «Пісьменнік і час»…

— Так, гэтая сустрэча пісьменнікаў з розных краін ладзіцца ўжо шосты год запар. Пачатак — у 2015 годзе. І сёлета як ніколі для правядзення сімпозіума падыходзіць сама ідэя кніжнай выстаўкікірмашу: «Беларусь — адкрытая кніга». На форум пісьменнікаў, які ладзяць супольна з Міністэрствам інфармацыі Саюз пісьменнікаў Беларусі, Выдавецкі дом «Звязда», выдавецтва «Мастацкая літаратура», прыедуць паэты, празаікі, літаратуразнаўцы амаль з 30 краін свету: з Расіі, Украіны, Казахстана, Азербайджана, Польшчы, Пакістана, Туркменістана… Расію прадставяць літаратары розных рэгіёнаў гэтай шматнацыянальнай краіны. Дарэчы, адмысловай пляцоўкай, дзе яны змогуць пачытаць вершы на сваіх мовах і па-за межамі сімпозіума, стане кнігарня «Дружба», якая размешчана таксама на праспекце Пераможцаў.

— Сапраўды, праграма XXVII Мінскай міжнароднай кніжнай выстаўкі-кірмашу досыць насычаная…

— І мы згадалі толькі асноўныя яе аспекты. Каб убачыць, адчуць усе адметнасці развіцця кнігавыдання, сучаснай беларускай літаратуры за апошні год, проста прыходзьце на Пераможцаў, 14 і знаёмцеся з усімі адметнасцямі. А калі знойдзеце час, то зазірніце і ў іншыя адрасы кніжнага свята!.. Усім жадаю сустрэч і адкрыццяў у знаёмстве з новымі кнігамі!.. Да сустрэчы на выстаўцы!

Гутарыў Максім ВЕЯНІС