На кані не аб'едзеш?

Калі «выбар» і «лёс» — паняцці тоесныя.

Прайсціся вечарам па вясковай доўгай вуліцы — адзін з абавязковых атрыбутаў пачатку летняга сезона, непарушнае сведчанне таго, што ты сапраўды — дома. Тыя ж знаёмыя з дзяцінства хаты, тыя ж абліччы — з цікавасцю ўглядаюцца ў прыцемках, хто там ідзе, пазнаўшы, прыветліва здароўкаюцца. Мяняюцца пакаленні, а твары тыя ж — дочкі, сталеючы, становяцца так падобныя на сваіх матуль, якіх няма ўжо на гэтым свеце; у постаці і паходцы сівога ўжо мужчыны пазнаеш былога гаспадара хаты, і толькі пасля даходзіць — гэта ж яго сын тупае па бацькоўскім двары, наводзіць парадак, бо ўжо ён — гаспадар... Ідзём, бы на экскурсіі, зазіраем у двары: хто якія новыя адмысловыя кветкі пасадзіў, якую прыбудову паставіў (аднавяскоўцы, нават жывучы ў горадзе, ніколі не стануць звычайнымі дачнікамі, ім заўжды будзе да ўсяго і да ўсіх справа), напаўголаса гаворым. Спыняемся ля аднаго двара, ля другога — сястра ўбачылася з сяброўкамі маладосці, з якімі хадзілі разам у школу ды на танцы. Усе ўжо на пенсіі, з унукамі, але ж маладжавыя, спрытныя, усе так падобныя на сваіх матуль, якіх ужо няма. І гавораць — спачатку пра дзяцей ды ўнукаў, а пасля — раптам, зусім нечакана — пра маладосць, пра лёс, пра шкадаванне...

Гляджу на іх — маладых яшчэ жанчын, якія даўно ўжо жывуць без мужчынскай ласкі, увагі, без мужчынскага моцнага пляча, якія адны ставілі на ногі дзяцей, — і як тут не задумацца пра лёс, пра наканаванне. А можа, пра выбар, права на які, кажуць, Неба дае кожнаму? Менавіта пра яго, пра выбар, і гавораць гэтыя маладыя бабулі са стомленымі (можа, проста ад гарачыні?) тварамі і сумнымі вачыма. Дзеці выраслі, паляцелі ў свае гнёзды, толькі ўнукаў падкідваюць на выхадныя ды на канікулы. Пачуццё адзіноты, а можа, і пакінутасці (бо ў дзяцей сваё жыццё) разважанням пра тое, што і калі зрабіў не так, толькі спрыяе.

Галіна — і сёння ў свае без малога шэсцьдзясят яркая прыгажуня. Расказвае, як выходзіла замуж у дваццаць два: «Не любіла я яго. І ён мяне, мусіць, не любіў. Хлопцаў жа многа было. Асабліва адзін упадаў за мной, як сёння помню, Іванам звалі. Харошы хлопец быў, спакойна з ім побач было. Але мой — настырны, сілком з танцаў за сабой гуляць цягнуў. А той Ваня сціплы такі, ненастойлівы, толькі ўздыхаў. Я і падумала, што той больш любіць, калі так за руку з сабой цягне. Хоць Ваня больш падабаўся. Але ж баялася, што так і праўздыхае, а замуж не возьме. Вось і пайшла за таго, хто паклікаў. Намучылася. Піў бязбожна. Наташка нарадзілася, думала, ўсё выправіцца. Дзе там — руку пачаў падымаць. Не вытрымала — сышла. Дачку гадаваць амаль не дапамагаў, дый я надта і не патрабавала. Так апрыкраў, што ні бачыць, ні чуць яго не хацела... Ай, ды што тут гаварыць. Тым больш, колькі гадоў ужо на свеце яго няма. Вось у дачушкі ўсё добра, муж харошы, дзеткі — і мне радасць. Толькі вось пад старасць неяк думаецца, што адна я зусім засталася»... Яна стаіць, абапершыся на брамку бацькоўскага падворка і глядзіць на асветленыя вокны суседняга дыхтоўнага дома, які пабудавалі дачка з зяцем, — побач, але не разам.

І дзе ў дзяўчат вочы бываюць? — гэта ўжо Ліля, гады на тры старэйшая за астатніх, маленькая і жвавая, бы дзяўчынка, пачынае расказваць пра сваё. (А я прыгадваю яе вяселле, якія прыгожыя ды шчаслівыя былі маладыя, які ў маладой быў на дзіва вясковай дзятве карункавы капялюш замест вэлюму). — Мой жа выпіваў, і я гэта бачыла, яшчэ як заляцацца пачаў. Але, думала, хлапечае гэта ўсё, ажэніцца, іншае жыццё пачнецца. Ці любіла яго — ужо і не памятаю. Пэўна, любіла, бо кінула пакой у інтэрнаце, прапіскі мінскай пазбавілася і пайшла з ім на кватэру. Трохі апомнілася, калі ўбачыла, што за кватэру тую плачу са сваіх грошай, а ён усе на п'янкі-гулянкі спускае. А як сышла ў дэкрэт, а пасля малы нарадзіўся, зусім не стала за што жыць. Але я і тады кінуць яго баялася, бо як гэта — адна, з дзіцем. Дзякуй маме — прыехала, забрала. Сашку тады двух месяцаў не было. Аліментаў я ад яго не атрымлівала, дый якія з п'яніцы аліменты? Ён пасля яшчэ, ведаю, ажаніўся, двое дзяцей яшчэ нарадзілася, але і тая жонка доўга не вытрымала. Памёр малады — ледзь за пяцьдзясят было, а да гэтага яшчэ і абязножыў. Гэта Сашка даведаўся, як дакументы на нешта збіраў... Ён, дзякуй богу, не ў бацьку пайшоў, талковы хлопец. А мне што трэба — абы дзецям шчасце»...

Слухала іх, згадвала вечныя вясковыя ісціны, якія мы чулі ад сваіх бабуль. Пра «Выйсці замуж — трэба знаць...», пра «Планэта, значыць, такая...», пра лёс, які «на кані не аб'едзеш...». Углядалася ў іх твары, але так і не зразумела, ці раскажуць яны пра гэтыя ісціны сваім унучкам.

Алена ЛЯЎКОВІЧ