«Каб не дзірка ў роце, дык хадзіў бы ў злоце» — трапны народнае выслоўе. Сапраўды, выдаткі на харчаванне сёння «з'ядаюць» значную частку бюджэту сярэднестатыстычнай беларускай сям'і. І прысядзібныя ды дачныя ўчасткі (дзе яшчэ пару гадоў таму модна было слаць газон і вырошчваць кветачкі — ну максімум «садок прыпраў») вяртаюцца да свайго спрадвечнага значэння: зноў становяцца кармільшчыкамі для гарадскіх і тым больш для сельскіх сем'яў. А значыць, узнікае пытанне рэнтабельнасці вытворчасці ўласнай сельгаспрадукцыі — то-бок укласці як мага менш сродкаў і атрымаць добры ўраджай.
Як сэканоміць у садзе і агародзе? Пытаемся ў дачнікаў і звяртаемся па каментарый да спецыялістаў.
Што кажуць дачнікі
Прыйшла вясна, і сапраўдныя садоўнікі-агароднікі думкамі ўжо на сваіх «сотках». І, акрамя расады, час падумаць аб засцярозе раслін і падкормках будучых зялёных насаджэнняў. Дасведчаныя дачнікі адпраўляюцца па гэтыя сродкі не толькі ў спецыялізаваныя крамы, але і ў аптэкі ды гаспадарчыя магазіны. Прапануем вашай увазе танных «памочнікаў» у садзе і агародзе, пра якія нам распавялі.
Антысептыкі для раслін. Ёд і зялёнка каштуюць капейкі і актыўна выкарыстоўваюцца агароднікамі. Ёд дапамагае ад гніляў і з'яўляецца прафілактыкай ад шматлікіх хвароб раслін. Ёдным растворам апырскваюць клубніцы і суніцы перад цвіценнем, гэта павышае імунітэт раслін і не дае развіцца шэрай гнілі. Робяцца ў дадзены прамежак часу два, часам тры апырскванні (у залежнасці ад таго, сухое або вільготнае лета). Рэцэпт — 8-10 кропель ёду на дзесяцілітровае вядро вады.
Больш слабым ёдным растворам (1 кропля на 3 л вады) падкормліваюць расаду таматаў — агароднікі кажуць, ад гэтага памідоры ў далейшым будуць буйнейшыя. Такую падкормку можна зрабіць яшчэ раз праз тыдзень пасля пасадкі расады ў грунт — з разліку 1 л раствору на кожную расліну. А рэцэпт апырсквання ад фітафторы — 35 кропель ёду плюс літр малочнай сыроваткі і 1 ст. л. перакісу вадароду на вядро вады. Таксама ад фітафторы дапамагае раствор зялёнкі — тыя ж 35 кропель на вядро вады. Калі ж апырскаць такім растворам агуркі, можна вылечыць іх ад мучністай расы.
Зялёнкай садоўнікі абеззаражваюць «ранкі» пасля абрэзкі раслін. А ад смаўжоў градкі паліваюць растворам зялёнкі ў прапорцыі 10 мл на 10 л вады. Акрамя таго, неканцэнтраваным растворам зялёнкі апырскваюць вішні падчас завязвання пладоў.
Трыхапол і аспірын. Шырока вядомы трыхапол ужываюць для лячэння інфекцыйных і скурных хвароб. У агародзе гэты бюджэтны прэпарат выкарыстоўваюць для барацьбы з фітафторай таматаў. Прапорцыі — 1 таблетка на літр вады. Апырскванні праводзяць двойчы ў месяц. Калі агрэст і парэчкі захварэлі мучністай расой, дапамогуць апырскванні на аснове аспірыну. Рэцэпт — 2 таблеткі + 1 ч. л. соды + сталовая лыжка стружкі гаспадарчага мыла на 1 л вады. Для прафілактыкі такога захворвання (калі рэзка пахаладала і пайшлі дажджы) расліны апырскваюць больш слабым растворам аспірыну — 1/2 таблеткі + 1 ст. л. мыльнай стружкі на 2 л вады. Акрамя таго, на форумах дачнікаў можна знайсці параду падкормліваць растворам аспірыну таматы і агуркі (ды і іншыя расліны) — 2 таблеткі расцерці і растварыць у 2 л цёплай вады, давесці аб'ём да 10 л і паліць расліны (літр на кусцік).
Марганцоўка і борная кіслата. Без марганцоўкі агародніку не абысціся. Ёю абеззаражваюць грунт для расады, а таксама ёмістасці для яе высаджвання. Яна выкарыстоўваецца для абеззаражвання насення перад пасадкай. Ранняй вясной (якраз цяпер) растворам марганцоўкі з борнай кіслатой (2-3 г марганцоўкі на 10 л вады + трохі (на кончыку нажа) борнай кіслаты) падкормліваюць ягадныя кусты (агрэст, чырвоныя і чорныя парэчкі, маліны) на пясчаных глебах. Кажуць, так ягады будуць саладзейшыя. А пасля цвіцення канцэнтраваным растворам марганцоўкі апырскваюць клубніцы ад шэрай гнілі (2 ч. л. на вядро вады). Раствор борнай кіслаты выкарыстоўваецца ў якасці стымулятару фарміравання завязяў. 2 г прэпарату раствараюць у 0,5 л вады, даводзяць аб'ём да поўнага вядра і апырскваюць расліны.
Перакіс і мыла. Агароднікі выкарыстоўваюць перакіс вадароду як стымулятар росту (замочваюць на 12—24 гадзіны насенне, якое цяжка ўсходзіць, перад пасадкай у 0,4 %-ным растворы перакісу). Таксама з дапамогай гэтага антысептыку змагаюцца з фітафторай — напрыклад, для апырсквання памідораў на 10 л вады дадаюць 1 ст. л. перакісу. Для ўзмацнення эфекту ў раствор можна дадаць ёд.
Ну а гаспадарчае мыла — гэта ідэальны «клей», які не дазваляе дажджу змываць «лекі» з лісця і сцёблаў. Растворам 150 г мыла на вядро вады апырскваюць расліны ад тлі. Мыла дадаюць у розныя лячэбныя растворы — ад раствору попелу да настою цыбульнага шалупінння.
Вітаміны і глюкоза. Яны карысныя не толькі для людзей, але і для раслін, сцвярджаюць агароднікі і садоўнікі. Напрыклад, кветкі гаспадыні падкормліваюць глюкозай раз у два тыдні, каб падоўжыць цвіценне і зрабіць яго больш пышным: 5 мл глюкозы на 5 л вады. А самыя запатрабаваныя ў агародзе вітаміны — групы В, В1 паляпшае цыркуляцыю сокаў, В3 і В6 павышаюць імунітэт раслін, В12 насычае клеткі раслін кіслародам. Для паліву і апырсквання 1 мл вітаміну В1 раствараюць у літры вады. З вітамінам В3 нельга дапусціць перадазіроўку. Яго змешваюць з рознымі ўгнаеннямі. Але 1 мл на літр вады — максімальная доза для раслін, і падкормліваць ім можна не часцей чым раз у 2 тыдні. У той жа дазіроўцы і з той жа перыядычнасцю дачнікі выкарыстоўваюць вітамін В12.
Кіслае малако. Старажытны метад сёння зноў папулярны сярод агароднікаў: дзякуючы кісламалочным бактэрыям расліны засцерагаюць ад фітафторы, кіслае малако выкарыстоўваюць у якасці стымулятару цвіцення і завязвання пладоў, з яго дапамогай змагаюцца са шкоднікамі. Напрыклад, вось рэцэпт прафілактычнага апырсквання ад фітафтарозу памідораў — 1 л кіслага малака на вядро вады. У сумесь дадаюць 1 ч. л. нашатырнага спірту і 5 кропель ёду. Падкормка для росту памідораў і агуркоў — 2 л кіслага малака на 10 л вады. Для паскарэння завязвання пладоў малочную сыроватку злучаюць з борнай кіслатой, а ад тлі выкарыстоўваюць водны раствор кіслага малака (1:1).
Што кажуць навукоўцы
— Сёння прэпараты для апрацоўкі і падкормкі раслін досыць дорага каштуюць, — канстатуе загадчык аддзела абароны раслін РУП «Навукова-практычны цэнтр НАН Беларусі па бульбаводстве і плодаагародніцтве» Іван Бусько. — Менавіта таму людзі на прысядзібных і дачных участках успамінаюць «дзедаўскія метады». Акрамя таго, у святле актуальнасці экалагічна чыстай вытворчасці сельгаспрадукцыі дачнікі імкнуцца не выкарыстоўваць «хімію». Іншая справа, што эфектыўнасць такіх народных спосабаў і рэцэптаў малавывучаная. Гэта ненавуковыя метады, і каментаваць іх я не бяруся.
— Якім чынам (з пункту гледжання вучонага) варта эканоміць у садзе і агародзе?
— Перш за ўсё, я рэкамендую старанна выбіраць сарты перад пасадкай. Не гібрыды — яны больш капрызныя, а менавіта сарты. І будзе лепш, калі гэта сарты мясцовай селекцыі. У такім выпадку шанцаў атрымаць высокі ўраджай будзе больш. Таксама я раіў бы набываць пасадачны матэрыял толькі ў праверанага прадаўца — лепш за ўсё непасрэдна ў вытворцы. Вядома: на рынку з аднаго мяшка вам прададуць 10 розных сартоў. Акрамя таго, важна выбіраць пераважна ранняспелыя сарты. За кошт кароткага вегетацыйнага перыяду гэта скарачае колькасць неабходных апрацовак раслін.
— А калі казаць аб абароне і падкормках раслін з пункту гледжання эканоміі?..
— Што датычыцца абароны раслін, значна больш эфектыўныя за сучасныя народныя сродкі — класічныя народныя. Тым больш што яны вывучаныя, устаноўлена выразная рэцэптура і вызначана эфектыўнасць, ёсць навуковыя працы па іх выкарыстанні. Я кажу аб настоях і адварах раслін, іншых старадаўніх сродках. Напрыклад, супраць шкоднікаў (таго ж каларадскага жука) на бульбе, памідорах і іншых паслёнавых дапамагае раствор драўнянага попелу, у які сапраўды можна дадаць стружку гаспадарчага мыла ў якасці «прыліпальніку». Супраць тлі эфектыўныя адвары палыну, лісця тамата, горкага перцу, лопуху.
— Рэцэпты на аснове кіслага малака быццам бы якраз старадаўнія...
— Сапраўды, бактэрыі здольныя змагацца з пэўнымі хваробамі раслін і стымуляваць іх рост. Але сёння існуюць значна больш эфектыўныя прэпараты на аснове бактэрыяльнай выцяжкі. Яны нашмат таннейшыя за хімічныя, а па эфектыўнасці не саступаюць ім. Праўда, калі эфект ад хімічнай апрацоўкі ад фітафторы, напрыклад, доўжыцца 12—14 дзён, то біялагічны прэпарат абараняе расліны 6-8 дзён. Калі казаць аб вітамінах і мікраэлементах, раслінам яны сапраўды патрэбныя. Але лепш выбіраць усё ж вітаміны для раслін, а не для людзей, яны недарагія.
— Паколькі мы кажам пра эканомію, ці можна дачніку ў нашай краіне атрымаць сякі-такі ўраджай без сродкаў засцярогі і падкормак?
— У навуцы ёсць паняцце «атрыманне ўраджаю за кошт натуральнай урадлівасці глеб». Зразумела, ключавым тут становіцца пытанне, якая глеба на вашым участку. Супясчаныя глебы бедныя, ураджаю не будзе. Як і на цяжкім суглінку. Калі ўтрыманне перагною ў глебе складае ад 2 да 2,5 %, то за кошт натуральнай урадлівасці можна атрымаць (дапусцім, будзем казаць пра бульбу) 18 ц з гектара, не ўкладваючы нічога. Але гэта вельмі невысокі ўраджай. Бо сіл і энергіі вы ўкладзяце аднолькава і на 18 ц/га, і на 50: будзеце паліваць, праполваць, садзіць і ўбіраць ураджай. Але аддача будзе розная.
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
