Спектакль, дзе «маладзёжны» значыць «інфантыльны»

Як ні дзіўна, на прэм'еры «містычнай камедыі» «Трыкстэр клуб» Маладзёжнага тэатра самым смешным жартам публіцы падаўся выраз «Тваю маць». Хаця нядзіўна: у своеасаблівым сегменце глядацкіх спектакляў, як, уласна, і ў любым, сцэна і публіка адно аднога ўзаемадапаўняюць: прымітыўны гумар, эротыка, шаблонныя персанажы, утрыраваная акцёрская ігра, тэндэнцыя на спрашчэнне добра заходзяць аматарам танных пацех. Знаходзішся ты ў тэатры з пілястрамі і калонамі альбо сядзіш на канапе перад тэлевізарам — усё адно. Прэм'ера «Трыкстэр клуба» Андрэя Гузія па п'есе сучаснага беларускага драматурга Улады Альхоўскай адбылася 14 мая і дала магчымасць, седзячы ў тэатры, паглядзець гумарыстычную тэлевізійную п'есу.

Нават сюжэтны матыў самога спектакля стаў цудоўнай метафарай такога тэатральнага кантэнту, маўляў, чым прасцей ставіцца да складаных рэчаў, тым весялей жыць. У цела галоўнага героя — Псіхолага — усяляецца Трыкстэр, то-бок дух хітрунства і падману (гэта яшчэ і распаўсюджаны ў мастацтве вобраз; самы, напэўна, вядомы прыклад — Джэк Верабей), і пачынае замест сваёй сур'ёзнай і спагадлівай ахвяры лячыць людзей.

З дапамогай звышнатуральных здольнасцяў ён выкрывае быццам сапраўдныя праблемы і матывы трох пацыентаў і пачынае з імі гуляцца. Кожны з наведвальнікаў вяртаецца да дзіўнага псіхолага(ў) зноў і ў выніку праз пэўныя выпрабаванні альбо прыніжэнні робіцца значна шчаслівейшы. Атрымліваецца не псіхалагічная, а практычная дапамога: аказалася, што дыягназы герояў — фікцыя, а насамрэч ім патрэбна было толькі наладжанае асабістае жыццё, у чым Трыкстэр ім і дапамог.

То-бок, не варта ісці праз церні ўнутраных праблем чалавека: у такую складаную сферу, як псіхалогія, можа без цырымоній уварвацца нейкі дух, каб усё паставіць пад сумнеў і сваімі метадамі прывесці пацыентаў да хэпі-энду. Ізноў вяртаемся да асноватворнага прынцыпу «Трыкстэр клуба» як метафары такога кшталту тэатра: чым прасцей, тым лепш.

Чаго не адымеш у спектакля Андрэя Гузія, дык пераканаўчай мастацкай умоўнасці, якая дазваляе не карабаціцца ад сэнсавых ланцужкоў. Пастаноўка падладжваецца пад свайго хітрага галоўнага героя — яна вольна выкарыстоўвае прастору і выходзіць за межы сцэны, у якасці дэкарацый мае кідкую і нефункцыянальную канструкцыю ў цэнтры, па якой зрэдку скачуць акцёры, апранае Трыкстэра ў экстравагантны касцюм і дае яму ў рукі магічную палку. І, нарэшце, уяўляецца ненатуральнай, дзіўнай — адным словам, казачнай.

Вядома, і псіхолаг тут наўрад ці псіхолаг (да такога варта прыходзіць, каб цябе запэўнілі ў тым, у што ты хочаш верыць), і пацыенты наўрад ці рэалістычныя, і праблемы ў іх бязглуздыя. Уласна кожны з персанажаў праз пазбаўленне ад натуральных характарыстык губляе і сувязь з рэальным светам.

Абраны мастацкі метад — адно, а яго начыненне, што ў гэтым выпадку нагадвае нічым не абцяжараную дзіцячую фантазію, — зусім іншае. Увогуле, даць магчымасць звышнатуральнаму духу свавольнічаць замест звычайнага чалавека, прычым з жартамі і непрадказальным вынікам, — цудоўная ідэя для забаўляльнай пастаноўкі. Згадзіцеся, такі анонс прыцягнуў бы вашу як гледача ўвагу. Але ў гэтым выпадку нястыльныя кур'ёзы, што мяркуюцца быць смешнымі, смех выклікаюць наўрад ці (у чым, магчыма, і сакрэт поспеху выразу «Тваю маць»: больш амаль не было з чаго смяяцца). Першая пацыентка, якая любіць паскардзіцца на жыццё, ператвараецца ў расліну. Муж другой пацыенткі, што падымаў на яе руку, становіцца нябачным і праз назіранне за сваёй жонкай мяняе сваё да яе стаўленне. Трэці наведвальнік — журналіст — аказваецца здольным толькі на кулінарныя артыкулы і губляе сваю фанабэрыю. Першая пацыентка пачынае стасункі з трэцім, а сямейная пара наладжвае сваё жыццё — псіхолаг на такое, вядома ж, не здольны.

Рэжысура спектакля абмяжоўваецца тым, што паварочвае кола на сцэне, мяняе галоўных выступоўцаў і час ад часу застаўляе герояў перамяшчацца па дзіўнай формы канструкцыі ў цэнтры. Асобнае месца займаюць перапалкі Псіхолага з залы з Трыкстэрам на сцэне альбо наадварот: такія ж нефункцыянальныя, як і шмат што ў гэтым спектаклі, дзе вынік і сэнс прадказальныя, яны ўсё ж перыядычна гучаць і прымушаюць гледача сябе перачэкваць.

Усё следаванне формулам вянчае архаічная падкрэсленая акцёрская ігра, хаця зноў жа ў «містычнай камедыі» яна, можа, выглядае арганічна і разам з дэкарацыямі, гукамі, лішнімі і непрадуманымі элементамі, простай рэжысурай і простым усім стварае адно зразумелае цэлае.

За вышукамі сучаснага беларускага тэатра сапраўды цікава назіраць: пакуль адны аўтары прадстаўляюць свае эксперыментальныя формы і аўтарскі стыль, іншыя — спосабы завабіць у тэатральны палац цяжкадасяжнага гледача. «Трыкстэр клуб» у справе апошняга выкарыстаў усе пералічаныя вышэй сродкі, праўда, з такой наіўнасцю і непасрэднасцю, што наўрад ці і сам зразумеў, наколькі «маладзёжны» тэатр з ім апраўдаў сваю назву. Пастаноўка, што, здаецца, ставілася дзеля забавы, з казачнай мараллю і неабавязковымі сэнсамі, з'ехала ў мастацкі інфантылізм, але зноў жа шчыры. Спектакль разлічаны на гледача, каб ён ацаніў прыстасоўванне да яго нежадання абцяжарвацца, але атрымаўся такі, што глядач калі і хмыкне два разы, ужо будзе добра.

У выпадку з «Трыкстэр клубам» варта адзначыць вельмі важны, калі не вызначальны, факт работы з беларускай драматургіяй. Толькі будучыня яе дакладна не ў спрашчэнні наваколля.

Сафія ПАЛЯНСКАЯ