«Звязда» працягвае публікацыю артыкулаў на тэму Года народнага адзінства. Уся гісторыя нашай краіны з’яўляецца прыкладам таго, што толькі разам, як кажуць беларусы, талакой, можна пераадолець самыя цяжкія праблемы і перамагчы ворагаў. Сёння прадстаўляем чытачам разважанні Канстанціна Карпекіна, галоўнага захавальніка фондаў Дзяржаўнага архіва Віцебскай вобласці, кандыдата гістарычных навук.
— Наколькі, на ваш погляд, важны для краіны Год народнага адзінства?
— Увогуле, ідэя абвяшчаць «тэматычныя» гады — досыць арыгінальная, бо стымулюе правядзенне розных культурных мерапрыемстваў і папулярызацыю пэўных ідэй у грамадстве. А што да канкрэтна абвяшчэння 2021-га Годам народнага адзінства, то з боку кіраўніцтва дзяржавы гэта выглядае цалкам лагічна, бо пачынаючы са жніўня 2020 года ў краіне прайшла вялікая колькасць палітычных акцый.
Прыйсці да адзінства можна рознымі шляхамі. Можна прымусова зрабіць усіх аднолькавымі, навязаць усім адны і тыя ж погляды, пазбавіўшы ўсялякіх ініцыятыў, а можна стварыць для кожнага ахвотнага магчымасць выказацца, прыслухацца да альтэрнатыўных варыянтаў, выбіраючы найлепшыя ідэі для далейшага развіцця. Гэты шлях найбольш канструктыўны.
— Вы згодныя з тым, што ў любой краіне, нават самай багатай, тэма адзінства — адна з самых важных?
— Так, я цалкам згодны з гэтым сцвярджэннем. Безумоўна, у любым грамадстве, у любой дзяржаве маюцца розныя сацыяльныя групы, у кожнай з якіх — свае інтарэсы і свае спадзяванні на кіраўніцтва краіны. Прадстаўнік любой прафесіі, няважна, з якой сферай дзейнасці яна звязана — з сельскай гаспадаркай, прамысловасцю, культурай ці іншымі — спадзяецца на годны ўзровень жыцця і самарэалізацыю. Пры гэтым многія грамадзяне маюць уласныя погляды на развіццё краіны, на яе знешнепалітычную арыентацыю і ўнутранае ўладкаванне. І цалкам натуральна, што гэтыя погляды могуць адрознівацца паміж сабой — часам нават вельмі кардынальна. Дзейсным сродкам данесці свае ідэі да кіраўніцтва краіны з’яўляюцца прадстаўнічыя органы мясцовай улады, а таксама разнастайныя палітычныя партыі і грамадскія аб’яднанні (натуральна, пры ўмове, што дзейнічаюць яны не фармальна, а з зацікаўленасцю і адказнасцю ў дачыненні да сваіх прыхільнікаў). Задачай вярхоўнай улады з’яўляецца падтрымка балансу ў асяроддзі ўсяго гэтага мноства розных ідэй — гэта і ёсць адзінства.
Безумоўна, у гісторыі любой краіны было шмат як шчаслівых, так і змрочных старонак, і задача навукоўцаў і краязнаўцаў сёння — аб’ектыўнае асэнсаванне тых падзей. Памятаючы пра нягоды, якія адбываліся ў нашай краіне, трэба з аптымізмам глядзець у будучае і будаваць моцнае грамадства. А любую гістарычную падзею можна трактаваць з розных бакоў. Калі, напрыклад, згадаць, з якімі краінамі ваявала Беларусь, пачынаючы з эпохі сярэднявечных княстваў і завяршаючы ХХ стагоддзем, і пачаць «крыўдзіцца» на ўсе гэтыя краіны, то можна аказацца ў суцэльнай ізаляцыі. А калі прыгадаць гандлёвыя, культурныя, этнічныя сувязі, то гэта, наадварот, будзе спрыяць наладжванню добрасуседскіх адносін. Тое ж датычыцца сітуацыі і ўнутры краіны: можна рабіць акцэнт на супрацьстаянні розных груповак у пэўныя гістарычныя перыяды, нагнятаючы варожасць, а можна, наадварот, шукаць у гісторыі прыклады супрацоўніцтва.
— Дзень народнага адзінства будзе адзначацца 17 верасня. Гэты дзень у 1939 годзе стаў актам гістарычнай справядлівасці ў дачыненні да беларускага народа, падзеленага супраць яго волі па ўмовах Рыжскага мірнага дагавора. Ці захаваліся ў Дзяржаўным архіве Віцебскай вобласці дакументы, якія датычацца тых падзей?
— У архіве ўсе дакументы захоўваюцца асобнымі групамі — фондамі, гэта значыць комплексамі дакументаў, якія ўтварыліся ў выніку дзейнасці той ці іншай установы, арганізацыі, прадпрыемства... Адпаведна, калі кагосьці цікавіць тэма ўз’яднання Заходняй Беларусі і БССР, то ў Дзяржаўным архіве Віцебскай вобласці такому даследчыку варта паглядзець фонд Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных і яго выканаўчага камітэта (менавіта так орган улады называўся раней), дакументы якога захаваліся і за 1939 год, і за больш познія гады.
У архіве захоўваюцца дакументы Браслаўскага, Відзаўскага, Глыбоцкага, Докшыцкага, Дунілавіцкага, Мёрскага, Пастаўскага, Пліскага і Шаркаўшчынскага раённых камітэтаў КП(б)Б і ЛКСМБ, якія былі ўтвораны ў тагачаснай Вілейскай вобласці (а цяпер гэта, як вядома, заходняя частка Віцебскай вобласці).
— Ці актывізаваўся апошнім часам інтарэс навукоўцаў, краязнаўцаў, журналістаў да работы ў архіве?
— Чытальная зала Дзяржаўнага архіва Віцебскай вобласці заўсёды карысталася папулярнасцю ў даследчыкаў, бо наша ўстанова захоўвае вялікую колькасць сапраўды змястоўных дакументаў (паводле стану на пачатак 2021 года, архівасховішчы ўтрымлівалі ажно 1 338 576 спраў, пры гэтым запасы архіва пастаянна папаўняюцца). Наведаўшы архіў, даследчыкі маюць магчымасць уласнаручна пагартаць дакументы за 1918 г. — пачатак 2000-х гадоў. Праўда, ёсць у нас і асобныя, больш старадаўнія, дакументы: самыя раннія з іх датуюцца канцом XVІІІ ст. (гэта карты маёнткаў і зямельных надзелаў). Тэмы даследаванняў, дзеля якіх наведвальнікі прыходзяць у чытальную залу архіва, абсалютна розныя: ад пошуку звестак па мясцовай гісторыі і радаводзе да напісання кандыдацкіх і доктарскіх дысертацый. Напрыклад, у 2021 годзе даследчыкі шукалі ў чытальнай зале звесткі пра палітыку беларусізацыі на Віцебшчыне ў 1920-х — 1930-х, стараверскія абшчыны ў БССР у 1944-х — 1965-х, школу ў вёсцы Копці Віцебскага раёна ў 1990-х гадах.
Карыстаючыся выпадкам, хацелася б парэкамендаваць аматарам архіўных пошукаў два цікавыя сайты: «Архівы Беларусі» (https://archіves.gov.by/) і «Сістэма адкрытага доступу да дакументаў Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь» (http://www.sodd.by), дзе можна знайсці шмат інфармацыі пра дакументы, што захоўваюцца ў архівах Беларусі.
Аляксандр ПУКШАНСКІ
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
