Мае Каласавіны. Экспрэсія ў дзень нараджэння Паэта

Не ведаю, чаму, але гэтай восеньскай парой, калі хочацца чагосьці ва ўсіх сэнсах цёплага, я дастаю з кніжнай шафы кніжку менавіта Якуба Коласа. Вось зноў задумалася зараз: чаму? І, здаецца, нарэшце зразумела. З ім — як дома, у роднай хаце. Ён — свой. Не вялікі пісьменнік, якому стаіць помнік у цэнтры сталіцы на плошчы яго імя. Просты дзядзька, які гаворыць з табой на тваёй роднай мове, той, на якой думаеш, на якой бачыш сны, на якой бабуля расказвала казкі і спявала калыханкі.

Дарэчы, менавіта бабка мяне з творчасцю Коласа ўпершыню і пазнаёміла. Што, калі разабрацца, само па сабе дзіва і найлепш сведчыць пра тое, што ён быў і застаецца сапраўды народным паэтам. Бабуля мая была 1905 года нараджэння, скончыла ў свой час толькі пачатковую ці, як тады яна называлася, школу — збольшага ўмела чытаць і пісаць. Але ж нам, малым, дэкламавала: «У Савосева суседа // Быў пярэсценькі каток, // Выхаванец Паўла-дзеда, // Такі слаўны пестунок!» Асабліва мне падабалася вось гэта: «Ну, такі каток харошы, // Як драпянка за тры грошы! // Хадзіў коцік пад масток, // Лавіў рыбку за хвасток...» Усё было сваё, дакладна так, як казалі ў нашай вёсцы: і пра драпянку за тры грошы (у нас яшчэ быў варыянт «люлька»), і гэты «каток», які пайшоў пад масток і лавіў там рыбку. Я ведала, што было далей, — ён, злавіўшы, засумняваўся: «Ці самому есці, ці Леначцы несці?» — бо гэта былі словы нашай вясковай калыханкі, якую чула ад той жа бабулі. Тады, канешне, я не спыталася, але цяпер думаю, што бабка наўрад ці ведала аўтара дзіцячага вершыка. Ён быў для яе проста гэткай самай арганічнай часткай жыцця, як і калыханка, якую ёй, напэўна, спявала яе бабуля, а паэту — яго маці...

Мне, атрымліваецца, пашанцавала: мы з Якубам Коласам слухалі адну і тую ж калыханку. Яно і не дзіва — мае родныя мясціны зусім побач ад Стаўбцоўшчыны, у нас вельмі падобная гаворка. Ён зрабіў з гэтай гаворкі высокую літаратуру — вось што здзіўляе кожны раз, калі бярэш у рукі яго кнігу і адразу пераносішся дадому, у родную вёску, у родную хату.

А яшчэ падарожжа па коласаўскіх мясцінах (менавіта па коласаўскіх, хоць дзякуючы працы павандравала па месцах, звязаных з жыццём і творчасцю іншых нашых пісьменнікаў) — гэта ніякая не экскурсія, ты прыязджаеш нібы да сваяка ў госці. Першы раз мы выправіліся ў гэта падарожжа пасля сёмага класа — даехалі на электрычцы да Стоўбцаў, пасля з рукзакамі за плячыма ішлі да недалёкіх Акінчыцаў і далей, ажно да Мікалаеўшчыны. Спыніліся на беразе Нёмана, начавалі ў палатках пад дажджом і чыталі... Коласа. «А дождж шуміць, а дождж гудзе, // І бліжай-бліжай ён ідзе // І даль туманам засцілае. // Упала кропля і другая...» А потым, раніцой, калі паветра дыхала вільгаццю, а хвалі Нёмана іскрыліся пад сонечнымі промнямі, мы пайшлі ў сасновы бор, што быў зусім побач, і хтосьці з хлопцаў, знайшоўшы купку летніх баравікоў, нечакана (думаю, што і для самога сябе) выгукнуў Коласава: «Сядзяць грыбы, бы капыты!» Вядома, хтосьці скажа, што тут заслуга і настаўніцы літаратуры (яна, дарэчы, і вадзіла нас у той паход), але ж скажыце, каго, акрамя Коласа, можна цытаваць на ўсе выпадкі жыцця? Не нейкіх там узнёслых пачуццяў ці высокіх матэрый, а звычайнага паўсядзённага жыцця, якое яму ўдалося проста, на адным дыханні ператварыць у паэзію.

Хоць... Чаму не ўзнёслых пачуццяў? «І ты маўчыш, маўчаць і далі, // Як бы ў адной агульнай хвалі, // Ў адной асветленай часіне // Жыццё злучыла свае плыні // І бег свой вечны прыпыніла...» Хіба гэта не найлепшае апісанне адчування восені? Хто апіша лепш тое, што хоць аднойчы адчуваў кожны: калі аж дух займае, а слоў сказаць — няма? А Колас знайшоў, каб сказаць за нас, каб нашы думкі і пачуцці — вось так, з віртуознай лёгкасцю — у радкі, якія проста запомніць, бо гэта ж нібыта ты сам і напісаў...

Тры гады назад, рыхтуючы матэрыял па мясцінах, звязаных з жыццём і творчасцю Коласа, я — дзякуй усім, хто ў гэтым дапамагаў, — аб'ехала за дзень практычна ўсе на Стаўбцоўшчыне. Зноў лавіла сябе на тым, што нібы дома, зноў пракручвала ў памяці радкі, ад якіх цёпла нават глыбокай восенню — а ездзілі мы ў самым канцы кастрычніка. Аналізуючы ўжо па-даросламу, падумала вось пра тое, аб чым пісала напачатку — гэта ўсё з-за таго, што мая радзіма зусім побач... Але тут раптам, ужо калі ехалі на Мінск, дзяўчына-фатограф, у якой карані недзе на Палессі, а бацькі ў сталіцы, выдае: «Такая класная паездка! Як у бабулі ў вёсцы пабыла. Так хораша на душы стала...»

Я з задавальненнем яе слухала, а сама сабе думала: як было б здорава, каб у кожным беларускім доме была (і чыталася хоць зрэдку!) Коласава «Новая зямля». Шмат кажам сёння пра патрыятызм, шмат робім для таго, каб ён быў не пустым гукам. А ў Коласа і з гэтым усё проста, і ўсім зразумела з першых радкоў, бо ўсе іх ведаюць на памяць і чытаюць, бы свае: «Мой родны кут, як ты мне мілы...»

Алена ЛЯЎКОВІЧ